दसरा: विजयाचा उत्सव (Dussehra: Celebration of Victory)
दसरा हा भारतातील एक प्रमुख हिंदू सण आहे. हा सण आश्विन महिन्याच्या दहाव्या दिवशी साजरा केला जातो. दसरा हा सण म्हणजे आनंद लुटण्याचा सण आहे.
दसरा हा विजयाचा प्रतीक मानला जातो. या दिवशी देवी दुर्गाने महिषासुर राक्षसावर विजय मिळवला, तर श्रीरामाने रावणावर विजय मिळवला.
साडेतीन शुभ मुहूर्तांपैकी एक असल्याने, दसऱ्याच्या दिवशी नवीन कार्याची सुरुवात करण्याची परंपरा आहे. नवी वाहने, घर, कपडे आणि सोनं खरेदी करणे या दिवशी शुभ मानले जाते.
दसरा हा भारताच्या विविध भागात साजरा केला जाणारा सण आहे आणि तो आनंद, उत्साह आणि धार्मिक भावनांनी भरलेला आहे.
काय आहे दसरा सणाचे महत्त्व ? (What is the significance of Dussehra festival?)
- विजयाचे प्रतीक– दसरा हा वाईटावर चांगल्याचा विजय, धर्माचा अधर्मावर विजय , अज्ञानावर ज्ञानाचा विजय आणि अंधकारावर प्रकाशाचा विजय यांचे प्रतीक आहे.
- देवी पूजन– नवरात्रीच्या नऊ दिवसांनंतर, दसऱ्याच्या दिवशी देवींचे विशेष पूजन केले जाते.
- शस्त्र पूजन– योद्धे या दिवशी आपली शस्त्रे पूजतात.
- विद्यार्थी आणि कलाकार– विद्यार्थी आणि कलाकार या दिवशी सरस्वती देवीची पूजा करतात.
- रावण दहन– दसऱ्याच्या दिवशी रावणाचे पुतळे जाळून वाईटावर विजय मिळवल्याचे प्रतीक म्हणून साजरा केला जातो.
दसऱ्याचे विविध नावे (Different names of Dussehra)
- विजयादशमी– विजय मिळाल्यामुळे हा दिवस विजयादशमी म्हणूनही ओळखला जातो.
- दशहरा– हिंदी भाषेमध्ये दसऱ्याला दशहरा म्हणतात
- दशईं – नेपाळमध्ये या सणाला दशईं म्हणून ओळखले जाते.
दसरा या सणाचे वैशिष्ट्ये (Features of Dussehra festival)
- घटस्थापना– नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी घटाची स्थापना केली जाते.
- नवरात्री पूजन– नऊ दिवस देवीच्या नऊ रूपांची पूजा केली जाते.
- शस्त्र पूजन– दसऱ्याच्या दिवशी शस्त्रांची पूजा केली जाते.
- रावण दहन– सायंकाळी रावणाचे पुतळे जाळले जातात.
दसरा हा सण कसा साजरा करावा ? (How to celebrate Dussehra?)
- घर सजवा– रांगोळी काढावी, दाराला तोरण लावून झेंडूच्या फुलांनी घराची सजावट करावी.
- पूजा– आपल्या कुटुंबाच्या परंपरेनुसार देवी दुर्गा आणि श्रीरामाची विधिवत पूजा करावी. शस्त्रांची पूजा करावी. (जर तुमच्याकडे शस्त्रे असतील तर), विद्यार्थ्यांनी सरस्वती देवीची पूजा करावी.
- कथा सांगा– रामायण किंवा दुर्गा मातेच्या कथा मुलांना सांगाव्या.
- रावणाचे पुतळे बनवा– कागद, कार्डबोर्ड किंवा माती वापरून रावणाचे पुतळे बनवून आणि त्याचे दहन करावे .
- मिष्ठान्न बनवा– घरी देवीला गोड़ पदार्थ (मिठाई) बनवावी आणि मेजवानी करून आपल्या कुटुंबातील सदस्यांसह दसऱ्याचा आनंद घ्यावा.
- आपट्याची पाने लुटणे– आपट्याची पाने लुटून आपल्या मित्रांना आणि नातेवाईकांना दसऱ्याच्या शुभेच्छा द्याव्या.
- दांडिया/ गरबा– दांडिया/ गरबा खेळून मजा करावी.
दसऱ्याला झेंडूची फुले आणि आपट्याच्या पानांचे महत्त्व (Significance of Marigold Flowers and Apta Leaves on Dussehra)
दसरा हा सण आपल्या भारतीय संस्कृतीत खूप महत्त्वाचा आहे. या दिवशी आपण वाईटावर चांगल्याचा विजय साजरा करतो. या सणाला झेंडूची फुले आणि आपट्याची पाने यांचे विशेष महत्त्व आहे.
झेंडूची फुले
- सजावट– झेंडूची फुले त्यांच्या तेजस्वी रंगांनी परिसर उजळतात. दसऱ्याच्या दिवशी घरे, मंदिरे, मंडप झेंडूच्या फुलांच्या माळांनी सजवले जातात.
- देवीची पूजा– झेंडूच्या फुलांचा वापर देवीच्या पूजेसाठी केला जातो. ही फुले देवीला अर्पण करून तिची कृपा प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना केली जाते.
- शुभतेचे प्रतीक– झेंडूची फुले शुभतेचे प्रतीक मानली जातात. दसऱ्याच्या दिवशी झेंडूची फुले घरात आणून सकारात्मक ऊर्जा निर्माण करतात. झेंडूच्या फुलांचा हार दाराला तोरण म्हणून लावतात, वाहनांना सुद्धा झेंडूच्या फुलांचा हार घातला जातो.
आपट्याची पाने
- शस्त्रपूजा– आपटय़ाच्या पानांचा उपयोग शस्त्रपूजनासाठी केला जातो. आपट्याची पाने शस्त्रांवर ठेवून त्याची पूजा केली जाते.
- समृद्धी आणि संपन्नता– सोने हे समृद्धी आणि संपन्नतेचे प्रतीक मानले जाते. आपट्याची पाने सोने म्हणून देऊन आपण एकमेकांना समृद्धी आणि संपन्नतेची शुभेच्छा देतो.
- ज्ञान आणि बुद्धिमत्ता– आपटे हे ज्ञान आणि बुद्धिमत्तेचे प्रतीक आहे. आपट्याची पाने देऊन आपण एकमेकांना ज्ञान आणि बुद्धिमत्तेची प्राप्ती होण्याची शुभेच्छा देतो.
- सकारात्मक ऊर्जा– सकारात्मक ऊर्जा- आपटय़ाच्या पानाचा उपयोग सकारात्मक ऊर्जा आकर्षित करण्यासाठी केला जातो. दसऱ्याच्या दिवशी घरामध्ये सकारात्मक ऊर्जा आणण्यासाठी घराच्या मुख्य दरवाजावर आपटय़ाची पाने टांगली जातात.
- शौर्य आणि धैर्य– आपटेचे पान शौर्य आणि धैर्याचे प्रतीक मानले जाते.
- औषधी गुणधर्म– आयुर्वेदानुसार, आपट्याच्या पानात अनेक औषधी गुणधर्म असतात.
झेंडू आणि आपटे यांचा एकत्रित उपयोग
दसऱ्याच्या दिवशी झेंडूची फुले आणि आपट्याची पाने एकत्रितपणे वापरून विविध प्रकारचे तोरण आणि सजावट केली जाते. यामुळे सजावट अधिक आकर्षक आणि सकारात्मक बनते.
दसऱ्याच्या दिवशी झेंडूची फुले आणि आपट्याची पाने ही केवळ सजावटीची वस्तू नसून त्यांचे धार्मिक, सांस्कृतिक आणि वैज्ञानिक महत्त्व आहे. ही दोन्ही गोष्टी एकत्रितपणे दसऱ्याच्या सणाचे सौंदर्य वाढवतात.
श्रीराम मंदिर अयोध्या माहिती मराठी
आयुर्वेद माहिती मराठी
अंतराळवीर माहिती मराठी
दसऱ्याचे विविध रूप आणि परंपरा (Different forms and traditions of Dussehra)
भारत हा देश विविध संस्कृतींचा संगम आहे. त्यामुळे येथील प्रत्येक सण वेगवेगळ्या प्रदेशात वेगवेगळ्या पद्धतीने साजरा केला जातो. दसरा हा सणही याला अपवाद नाही.
देशभरात दसरा मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो, पण त्याची साजरी पद्धत प्रत्येक ठिकाणी वेगळी असते.
उत्तर भारत
- रावणाचे दहन– उत्तर भारतात दसरा हा मुख्यतः रामायण काळातील रावणाच्या वधासाठी साजरा केला जातो. या दिवशी रावणाच्या पुतळ्याचे दहन करून वाईटावर चांगल्याचा विजय साजरा केला जातो.
- रामलीला– रामलीला म्हणजे रामायण कथेचे नाटक. उत्तर भारतात दसऱ्याच्या काळात रामलीलांचे आयोजन केले जाते.
- दशहरा मेला– उत्तर प्रदेश, बिहार या राज्यांमध्ये दसऱ्याच्या निमित्ताने मोठे मेळे भरतात. या मेळ्यांमध्ये विविध प्रकारचे खेळ, नाटक आणि प्रदर्शन भरतात.
- शस्त्र पूजन– योद्धे आणि सैनिक दसऱ्याच्या दिवशी आपली शस्त्रे पूजतात.
दक्षिण भारतातील दसरा
- विजयादशमी– दक्षिण भारतात दसऱ्याला विजयादशमी म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी देवी दुर्गाने महिषासुर राक्षसावर विजय मिळवून धर्माचे रक्षण केले होते, असे मानले जाते.
- गोलू– अनेक दक्षिण भारतीय घरांमध्ये, विशेषतः तामिळनाडूमध्ये, “गोलू” (बाहुल्यांचे प्रदर्शन) स्थापित केले जाते. यामध्ये सामान्यत: विविध थीम समाविष्ट असतात आणि हा उत्सवाचा महत्त्वाचा भाग असतो.
- पूजा– देवीला अर्पण करून दररोज प्रार्थना आणि विधी केले जातात. अनेक कुटुंबे विशेष पूजा करतात आणि मित्र आणि कुटुंबीयांना गोलू पाहण्यासाठी आमंत्रित करतात. –
- सांस्कृतिक कार्यक्रम– पारंपारिक संगीत आणि नृत्य सादरीकरणे अनेकदा होतात, स्थानिक संस्कृतीचे प्रदर्शन.
- मिठाई– खास मिठाई आणि पदार्थ तयार केले जातात, जसे की नेयप्पम, पायसम आणि विविध चवदार स्नॅक्स.
- मिरवणुका आणि कार्यक्रम– कर्नाटक सारख्या काही राज्यांमध्ये, मोठ्या मिरवणुका आणि मेळ्यांचे आयोजन केले जाते, ज्यामध्ये देखावे आणि प्रदर्शने असतात.
- कोलम– दक्षिण भारतात दसऱ्याच्या दिवशी कोलम रांगोळी काढण्याची प्रथा आहे.
पूर्व भारत
- दुर्गा पूजा– पूर्व भारतात दसरा हा दुर्गा पूजेचा भाग असतो.
- पंडाल– दुर्गा पूजेच्या वेळी पंडाल उभारून त्यात देवीची मूर्ती स्थापित केली जाते.
- सिंदूर खेळ- बंगालमध्ये विवाहित स्त्रिया एकमेकींना सिंदूर लावतात.
पश्चिम भारत
गुजरात–
- गुजरात मध्ये दसरा हा नवरात्रीच्या नऊ दिवसांच्या उत्सवाचा शेवटचा दिवस असतो.
- नवरात्री चे नऊ दिवस आणि दसऱ्याच्या दिवशी पारंपरिक वेशभूषा घालून दांडिया आणि गरबा खेळले जातात.
- नवरात्रीच्या नऊ दिवसांमध्ये देवींचे विशेष पूजन केले जाते. काही ठिकाणी रावण दहन देखील केले जाते.
- दसऱ्याच्या दिवशी गुजराती घरात फाफड़ा आणि जलेबी हे पदार्थ बनवणेही एक परंपरा आहे. या स्वादिष्ट पदार्थांना चाखून, उत्सव अधिक आनंददायी बनतो.
महाराष्ट्र–
- महाराष्ट्रात दसरा हा शारदीय नवरात्रीच्या दहाव्या दिवशी साजरा केला जातो.
- या दिवशी लोक नवीन, पारंपारिक कपडे घालतात. घरात देवाची पूजा अर्चना करून आरती करतात, या दिवशी आपट्याची पाने वाटणे आणि नवीन वस्त्र घालणे या परंपरा आहेत.
- एकमेकांच्या घरी जाऊन वडीलधाऱ्या मंडळींचे आशीर्वाद घेतात.
- दसऱ्याच्या आधी नऊ दिवस लोक गरबा आणि दांडिया, पारंपारिक लोकनृत्यावर नाचतात.
- कोल्हापूर येथे अंबाबाई देवीची पूजा विशेष पद्धतीने केली जाते.
- दक्षिण भारतातल्या कोलमप्रमाणे महाराष्ट्रातही रांगोळी काढण्याची प्रथा आहे.
- लोक नवीन व्यवसाय सुरू करतात किंवा नवीन घर किंवा कार खरेदी करण्यासारख्या मोठ्या खरेदी करतात.
- कारागीर त्यांच्या साधनांची पूजा करतात आणि या दिवशी त्यांचा वापर करत नाहीत
- नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी स्थापन करण्यात आलेल्या दुर्गादेवीच्या मूर्तींचे पाण्यात विसर्जन केले जाते .
- रामाच्या विजयाच्या स्मरणार्थ संध्याकाळी रावणाच्या पुतळ्याचे दहन केले जाते.
खरोखरच , दसरा हा सण मोठा नाही आनंदाला तोटा !
तुम्हाला दसऱ्याच्या हार्दिक शुभेच्छा!