स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर (Swatantra Veer Vinayak Damodar Savarkar)
स्वातंत्र्यवीर वि. दा. सावरकर- एक वीर क्रांतिकारक आणि बहु आयामी व्यक्तिमत्व
स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रमुख व्यक्तिमत्त्व आहे. त्यांच्या कार्याचा व विचारधारेचा स्वातंत्र्य चळवळीवर मोठा प्रभाव पडला.
वीर सावरकर- सुरुवातीचे जीवन (Veer Savarkar- Early Life)
28 मे 1883 रोजी नाशिक जिल्ह्यातील भगूर या गावी जन्मलेल्या सावरकरांवर त्यांच्या आईवडील आणि वातावरणाचा मोठा प्रभाव पडला.
त्यांचे वडील दामोदरपंत हे समाजसेवक होते.
लहानपणापासूनच सावरकरांवर स्वातंत्र्याची चळवळ करणाऱ्या नेत्यांच्या विचारांचा आणि तत्कालीन भारताच्या राजकीय परिस्थितीचा प्रभाव पडला.
त्यांचे घर हे क्रांतिकारकांचे आश्रयस्थान बनले होते, ज्यामुळे ब्रिटिशांविरुद्धचा राग आणि स्वातंत्र्याची तळमळ त्यांच्यात निर्माण झाली.
त्यांच्या आई यशोधराबाई यांनी त्यांच्या मुलांमध्ये लहानपणापासूनच धर्म आणि देशाभिमान जपला.
बालपणी असतानाच सावरकरांनी छत्रपती शिवाजी महाराज आणि इतर वीर पुरुषांच्या शौर्यगाथा ऐकल्या. यामुळे त्यांच्या मनात स्वराज्याची आणि स्वातंत्र्याची तीव्र इच्छा निर्माण झाली.
स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांची बालपणी क्रांतिकारी कार्याची झलक (A Glimpse of Revolutionary Work of Swatantra Veer Savarkar in His Childhood)-
वयाच्या अवघ्या अकराव्या वर्षी सावरकरांनी “स्वदेशीचा फटका” ही कविता लिहिली. ही कविता त्यांच्या देशभक्तीची आणि परकिय राजवटीविरुद्ध असंतोषाची पहिली ठिणगी होती.
शाळेत असताना ते इंग्रजांविरुद्ध छोटे छोटे विद्रोह करत. स्वदेशी वस्तूंचा वापर करणे, शाळेतील इंग्रजी अधिकाऱ्यांचा विरोध करणे अशा कार्यातून त्यांच्यातील क्रांतिकारी वृत्ती दिसून येते.
स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांच्यावर शिक्षणाचा प्रभाव (Influence of education on freedom fighter Savarkar)
सावरकर शिकण्यामध्ये हुशार होते.
शाळेत असतानाच त्यांच्यावर स्वातंत्र्यवीर चंद्रशेखर आझाद, वासुदेव बलवंत फडके यांच्या कार्यांचा प्रभाव पडला. ते “मराठा” आणि “केसरी”सारखी वृत्तपत्रे वाचून स्वातंत्र्य चळवळीची माहिती मिळवत होते.
स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांच्या जीवनावर शिक्षणाचा मोठा प्रभाव पडला.
शिक्षणामुळे त्यांना देशभक्ती, साहित्य, इतिहास आणि समाज सुधारणा यासारख्या अनेक क्षेत्रांमध्ये योगदान देण्यास प्रेरणा मिळाली.
शिक्षणाची सुरुवात–
सावरकरांनी आपले प्राथमिक शिक्षण नाशिकमध्ये पूर्ण केले. त्यानंतर ते पुण्यातील फर्ग्युसन कॉलेज मध्ये शिकले .
नंतर लोकमान्य टिळकांच्या पाठिंब्याने विनायक दामोदर सावरकर हे त्यांचे सहकारी राष्ट्रवादी श्यामाजी कृष्णवर्मा यांनी आयोजित केलेल्या शिष्यवृत्तीवर इंग्लंडला गेले.
तेथे त्यांनी ग्रेज इनमध्ये कायद्याचा अभ्यास पूर्ण केला आणि 1910 मध्ये त्यांना बार कौन्सिलमध्ये वकिली करण्याचा परवाना मिळाला.
लंडनमध्ये कायद्याचे शिक्षण घेत असताना (1906-10), विनायक दामोदर सावरकर यांनी भारतीय क्रांतिकारकांच्या एका गटाला तोडफोड आणि हल्ल्याच्या तंत्रांमध्ये प्रशिक्षण देण्यास मदत केली. हे तंत्रज्ञान त्यांनी पॅरिसमधील रशियन क्रांतिकारकांकडून शिकले होते आणि त्यांच्या भारतीय सहकाऱ्यांना शिकवले.
शिक्षणामुळे सावरकरांमध्ये देशभक्ती, समाजसुधारणा आणि क्रांतिकारी विचारांचा विकास झाला.
- देशभक्ती – शिक्षणामुळे सावरकरांना भारताचा इतिहास आणि संस्कृतीची ओळख झाली. यामुळे त्यांच्या मनात देशभक्तीची भावना निर्माण झाली.
- समाजसुधारणा – शिक्षणामुळे सावरकरांना समाजातील वाईट गोष्टींची जाणीव झाली. त्यांनी अस्पृश्यता निवारण, स्त्री शिक्षण, आणि जातिभेद निर्मूलन यांसारख्या सामाजिक सुधारणांसाठी काम केले.
- क्रांतिकारी विचार– शिक्षणामुळे सावरकरांना ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध क्रांतिकारी विचारांचा विकास झाला. त्यांनी “अभिनव भारत” नावाची क्रांतिकारी संघटना स्थापन केली आणि ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध लढा दिला.
शिक्षणाचे महत्त्व–
सावरकरांच्या जीवनातून शिक्षणाचे महत्त्व अधोरेखित होते. शिक्षणामुळे माणसाची बौद्धिक क्षमता विकसित होते आणि त्याला योग्य विचार आणि कृती करण्याची प्रेरणा मिळते.
निष्कर्ष–
स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे शिक्षणाचे प्रखर समर्थक होते. शिक्षणामुळे त्यांना देशभक्ती, समाजसुधारणा आणि क्रांतिकारी विचारांची प्रेरणा मिळाली. शिक्षणामुळेच ते भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात एक अग्रणी व्यक्तिमत्त्व बनू शकले.
शिक्षणाबरोबर क्रांतिकारी चळवळीत उडी–
सावरकरांनी शिकण्याबरोबरच क्रांतिकारी चळवळीत सक्रिय सहभाग घेतला.
त्यांनी “मित्र मेळा” आणि “अभिनव भारत” यासारख्या क्रांतिकारी संघटनांची स्थापना केली.
या संघटनांमधून ते युवकांना ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध उठाव करण्यासाठी सज्ज करत होते.
स्वराज्यासाठी शस्त्रे आणि पैसा मिळवण्यासाठी श्यामजी कृष्ण वर्मा यांच्याशी संपर्क राखून ते स्वातंत्र्यासाठी आवश्यक असलेली शस्त्रे आणि पैसा मिळवण्यासाठी प्रयत्नशील राहिले.
स्वातंत्र्यवीर सावरकर आणि अभिनव भारत (Swatantra Veer Savarkar and Abhinav Bharat)
स्वातंत्र्यवीर सावरकर आणि अभिनव भारत- क्रांतिकारी ज्योतीची ज्वलंत कहाणी
अभिनव भारत ची सुरुवात आणि उद्देश –
स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांनी 1900 साली नाशिक येथे “अभिनव भारत” नावाची क्रांतिकारी संघटना स्थापन केली.
ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध सशस्त्र लढा देणे आणि भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देणे हा या संघटनेचा मुख्य उद्देश होता.
अभिनव भारत- कार्य आणि क्रांतिकारी उपक्रम-
युवांना प्रशिक्षण– अभिनव भारत संघटनेने अनेक तरुणांना क्रांतिकारी कार्यासाठी प्रशिक्षण दिले. त्यांना शस्त्रास्त्र वापरणे, बनावट पासपोर्ट बनवणे, गुप्त बैठका आयोजित करणे आणि ब्रिटिश अधिकाऱ्यांवर हल्ले करणे यांसारख्या गोष्टी शिकवल्या गेल्या.
‘मित्रमेळा’, ‘ज्ञानप्रबोधिनी सभा’ अशा नावाखाली बैठका आयोजित करून ब्रिटिशांविरुद्ध द्वेष निर्माण करणारे साहित्य वाटप केले जात होते.
क्रांतिकारी साहित्य– सावरकरांनी “भारत-मित्र” आणि “मित्र” नावाची क्रांतिकारी पत्रके प्रकाशित केली. या पत्रिकांमधून ते ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध लोकांना जागृत करत होते आणि स्वातंत्र्यलढ्यासाठी प्रेरणा देत होते.
क्रांतिकारी कारवाया– अभिनव भारत संघटनेच्या सदस्यांनी अनेक ठिकाणी ब्रिटिश अधिकाऱ्यांवर हल्ले केले.
‘अभिनव भारत’ च्या क्रांतिकारकांनी अनेक ठिकाणी ब्रिटिश अधिकाऱ्यांवर हल्ले केले.
नाशिकमधील नाशिक कलेक्टर जॅक्सन याच्या हत्येचा प्रयत्न, लंडनमधील कर्झन-वायली याची हत्या, आणि पुण्यातील चाफेकर बंधूंनी रॅंड ची हत्या या क्रांतिकारी कृत्यांमध्ये ‘अभिनव भारत’ च्या कार्यकर्त्यांचा सहभाग होता.
सावरकरांना अटक आणि अभिनव भारतावर परिणाम
सावरकरांना नाशिक कटात सहभागी असल्याचा आरोप ठेवून अटक करण्यात आली आणि त्यांना दोन जन्मठेपेची शिक्षा सुनावण्यात आली.
सावरकरांच्या अटकेनंतर अभिनव भारत संघटनेचे कार्य कमजोर झाले. तथापि, या संघटनेने भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात क्रांतिकारी भूमिका बजावली आणि अनेक तरुणांना प्रेरणा दिली.
अभिनव भारताचे महत्त्व–
- भारतातील पहिल्या क्रांतिकारी संघटनांपैकी एक.
- ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध सशस्त्र लढा देण्यासाठी तरुणांना प्रेरित केले.
- भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
निष्कर्ष–
स्वातंत्र्यवीर सावरकर आणि अभिनव भारत यांच्या योगदानाला भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात सदैव लक्षात ठेवले जाईल.
क्रांतिकारी ज्योत पेटवून त्यांनी अनेक तरुणांना देशासाठी लढण्याची प्रेरणा दिली आणि भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी मोठे योगदान दिले.
स्वातंत्र्यवीर सावरकर- अंदमानातील कारावास (Swatantra Veer Savarkar- Imprisonment in Andamans)
स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचा अंदमानातील कारावास – अमानुष छळ आणि अदम्य देशप्रेम
स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील ज्वलंत व्यक्तिमत्त्व होते. ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध लढा दिल्यामुळे त्यांना अंदमानातील सेल्युलर जेलमध्ये दोन जन्मठेपेची शिक्षा सुनावण्यात आली.
अमानुष परिस्थिती–
अंदमानातील कारावास अत्यंत कष्टदायक आणि अमानुष होता. क्रूर ब्रिटिश अधिकारी कैद्यांना अमानवीय वागणूक देत असत.
अत्यंत कष्टाचे काम, अल्प आहार, वाईट आरोग्य सुविधा आणि अमानुष छळ यांमुळे कैद्यांचे जीवन अत्यंत कठीण होते.
सावरकरांवर छळ–
सावरकरांवरही अनेक प्रकारचे छळ केले गेले. त्यांना खडतर कामावर लावले जात असे, अल्प आहार दिला जात असा आणि एकाकी कोठडीत बंद ठेवण्यात येत असे.
अदम्य देशप्रेम–
या अमानुष परिस्थितीतही सावरकरांचा देशप्रेम आणि क्रांतिकारी भावना कधीही मोडली नाही. त्यांनी कारावासातूनही देशभक्तीपर साहित्य रचून आणि कैद्यांना शिक्षण देऊन स्वातंत्र्यलढ्याला चालना देण्याचा प्रयत्न केला.
साहित्यिक योगदान–
सावरकरांनी अंदमान तुरुंगात काळ्या पाण्याची शिक्षा भोगत असतांना लिहिलेली प्रसिद्ध कविता
“ने मजसी ने परत मातृभूमीला ,सागरा प्राण तळमळला….”
अंदमानातील कारावासात सावरकरांनी “कमला”, “गोमांतक”, “महाकाव्य”, “सागरा”, “जय हिंद” यांसारख्या अनेक साहित्यिक कलाकृती रचल्या.
त्यांचे “मरोत्स्नेह” हे काव्य त्यांच्या कारागृह जीवन आणि देशाभिमानावर लिहिले गेले आहे.
“हिंदुत्व” हा त्यांचा ग्रंथ हिंदू राष्ट्रवादाचा पुरस्कार करतो.
सावरकरांनी कारावासात असताना अनेक विषयांवर पुस्तके लिहिली. त्यांच्या “1857 चा स्वातंत्र्यसमर” या पुस्तकाने भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याचा इतिहास नव्या दृष्टिकोनातून मांडला.
कारावासातून मुक्तता–
1924 मध्ये सावरकरांना अंदमानातील कारावासातून मुक्त करण्यात आले. परंतु त्यांना रत्नागिरी येथे स्थानबद्ध ठेवण्यात आले.
पुढे 1937 मध्ये, ब्रिटिश सरकारने ही स्थानबद्धता पूर्णपणे हटवली आणि त्यांनतर देशात कुठेही राहण्यासाठी सावरकर सावतंत्र झाले .
अंदमानातील कारावासाचा प्रभाव–
अंदमानातील कारावासातून सावरकर जरी मुक्त झाले, तरीही त्या कारावासाचा त्यांच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर वाईट परिणाम झाला होता.
परंतु त्यांच्या देशप्रेमाची ज्योत कधीही विझली नाही आणि त्यांनी आयुष्यभर भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि समाजसुधारणेसाठी कार्य केले.
निष्कर्ष–
सावरकरांचा अंदमानातील कारावास हा त्यांच्या जीवनातील एक कठीण अध्याय होता. परंतु त्यांनी या कठीण परिस्थितीतही अदम्य साहस आणि देशप्रेम दाखवून स्वातंत्र्यलढ्याला प्रेरणा दिली.
सावरकरांचे वैशिष्ट्य–
सावरकर हे फक्त क्रांतिकारकच नव्हते तर ते एक बहु आयामी व्यक्तिमत्त्व होते. ते थोर साहित्यिक, समाजसुधारक, इतिहासकार आणि थोर विचारवंत होते. त्यांच्या कार्याचा भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि राष्ट्र उभारणीसाठी मोठा वाटा आहे
सावरकरांचा अंदमानच्या तुरुंगातून पळून जाण्याचा प्रयत्न (पण सुटका नाही!) (Savarkar’s attempt to escape from Andaman prison (but no escape!))
विनायक दामोदर सावरकरांना अंदमानच्या सेल्युलर जेलमध्ये दोन जन्मठेपेची शिक्षा सुनावण्यात आली होती. मात्र, इतिहास सांगतो की, सावरकर कधीही यशस्वीरित्या अंदमानच्या तुरुंगातून पळून जाण्यात यशस्वी ठरले नाही.
पळून जाण्याचा प्रयत्न-
- 1913 मध्ये, सावरकरांनी अंदमानच्या जेलमधून पळून जाण्याचा धाडसी प्रयत्न केला होता. त्यांनी जेलच्या भिंतीवरून उतरून एका खडकाळ, उंचवट भागावर पोहोचले आणि तेथून पळून जाण्याची योजना आखली होती.
- परंतु दुर्दैवाने हा प्रयत्न अयशस्वी ठरला. जेलच्या अधिकाऱ्यांनी त्यांना पकडले आणि शिक्षा आणखी कठोर केली.
अनोळखी वस्तुस्थिती-
- काही माहितीनुसार, सावरकरांनी आणखी एकदा अंदमानमधून पळून जाण्याचा प्रयत्न केला असा दावा केला जातो. मात्र, या दुसऱ्या प्रयत्नाबद्दल अधिकृत आणि पुरावेबद्ध माहिती उपलब्ध नाही.
सावरकरांची सुटका-
- 1924 मध्ये, अनेक वर्षांच्या कठोर तुरुंगवास आणि खराब आरोग्याची कारणे दाखवून सावरकरांनी डॉक्टरांचे प्रमाणपत्र मिळवण्याचा प्रयत्न केला.
- शेवटी ब्रिटिश सरकारने ही मागणी मान्य केली आणि त्यांना 1924 मध्ये अंदमानच्या तुरुंगातून भारतात परत आणले गेले.
निष्कर्ष-
सावरकरांचा अंदमानच्या तुरुंगातून पळून जाण्याचा प्रयत्न हा भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक धाडसी आणि प्रेरणादायक प्रसंग आहे.
जरी तो यशस्वी झाला नसला तरी, त्यांनी दाखवलेल्या धैर्याची आणि स्वातंत्र्यासाठी असलेल्या तळमळीची प्रशंसा केली जाते.त्यांच्या या धाडसी कृत्यामुळे ब्रिटिश सरकारची हि खूप आलोचना झाली होती.
सावरकर आणि रत्नागिरीचा तुरुंग (Savarkar and Ratnagiri Jail)
महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, विनायक दामोदर सावरकर रत्नागिरीच्या तुरुंगातून कधीही पळाले नाहीत. त्यांच्या आयुष्यातील प्रसिद्ध तुरुंगवासा हा अंदमानच्या सेल्युलर जेलमध्ये होता.
रत्नागिरीचा संबंध यांना असा आहे की, अंदमानच्या कठोर शिक्षेनंतर 1924 मध्ये त्यांची सुटका झाल्यानंतर त्यांना रत्नागिरी जिल्ह्यात राहण्याची बंधने घालण्यात आली होती. या काळात ते पूर्णपणे स्वतंत्र नव्हते, पण तुरुंगातही नव्हते.
1937 मध्ये, ब्रिटिश सरकारने ही स्थानबद्धता पूर्णपणे हटवली आणि सावरकर भारतात कुठेही राहू शकले.
काही लोकांच्या समजूतीनुसार ते रत्नागिरीच्या तुरुंगातून पळाले असावेत असा गैरसमज आहे. पण हे ऐतिहासिकदृष्ट्या बरोबर नाही.
टीप–
- सावरकरांनी अंदमानच्या तुरुंगातून पळ काढला असा गैरसमज अनेकांच्या मनात आहे.
- इतिहासकार आणि अभ्यासकांनी या गैरसमजाला दूर केले आहे.
सावरकरांचा मृत्यू कसा झाला (How did Savarkar die)?
स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांचा मृत्यू 26 फेब्रुवारी 1966 रोजी मुंबईतील त्यांच्या निवासस्थानी झाला. तेव्हा ते 82 वर्षांचे होते.
मृत्यूचे कारण-
सावरकरांच्या मृत्यूचे नेमके कारण वादग्रस्त आहे. काही लोकांचा असा विश्वास आहे की त्यांनी आत्महत्या केली, तर काही लोकांचा असा विश्वास आहे की त्यांचे नैसर्गिक मृत्यू झाले.
आत्महत्येचा युक्तिवाद-
सावरकरांनी मृत्यूच्या एक महिना आधी उपवास सुरू केला होता. त्यांनी “आत्महत्या किंवा आत्मत्याग” हा लेख लिहिला होता, ज्यात त्यांनी इच्छामरणाला पाठिंबा दर्शवला होता.
नैसर्गिक मृत्यूचा युक्तिवाद-
सावरकरांच्या मृत्यूच्या वेळी ते वयाच्या 82 व्या वर्षी होते आणि त्यांना अनेक आजार होते. त्यामुळे त्यांचे नैसर्गिक मृत्यू झाल्याची शक्यताही नाकारता येत नाही.
निष्कर्ष-
सावरकरांच्या मृत्यूचे नेमके कारण अस्पष्ट आहे. आत्महत्या आणि नैसर्गिक मृत्यू या दोन्ही शक्यतांवर वादविवाद सुरू आहेत.
टीप–
सावरकरांच्या मृत्यूचे कारण हे एक वादग्रस्त विषय आहे. या विषयावर अनेक भिन्न मते आणि तर्क आहेत.
आपण हे देखील वाचू शकता –
स्वामी विवेकानंद माहिती मराठी
स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचे पूर्ण नाव काय होते (What was the full name of Swatantra Veer Savarkar)?
स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचे पूर्ण नाव विनायक दामोदर सावरकर हे होते.