महाराष्ट्राचा राज्य प्राणी- शेकरू (State Animal of Maharashtra- Shekaru)
भारतीय धनेश्वर, ज्याला मराठीमध्ये “शेकरू” म्हणून ओळखले जाते, हे भारतातील सर्वात मोठे खार आहे. हे सुंदर प्राणी महाराष्ट्राचा राज्य प्राणी म्हणूनही गौरवशाली स्थान प्राप्त करते.
चला तर जाणून घेऊया शेकरूंबद्दल काही रोचक तथ्ये-
आवास–
- जंगल आणि दाट झाडी असलेल्या प्रदेशात शेकरू आढळतात.
- महाराष्ट्रात विशेषत: भीमाशंकर, फणसाड, आंबा घाट, आजोबा डोंगररांग, माहुली आणि वासोटा परिसरात ते आढळतात.
स्वरूप–
- शेकरू हा आकाराने मोठा खार असून त्याची लांबी साधारणपणे 25 ते 51 सेमी असते.
- त्याचे शरीर तपकिरी रंगाचे असून पोटाची आणि छातीची जागा पांढरी असते.
- त्याची मोठी आणि काळी डोळे असून त्यांच्या आसपास पांढुरे वर्तुळ असते.
- त्याची शेपटी लांब आणि झाडावर चढण्यासाठी उपयुक्त असते.
- त्याचे पाय मजबूत असून झाडावर चांगली पकड ठेवण्यास मदत करतात.
स्वभाव–
- शेकरू हा मुख्यत्वे दिवसा सक्रिय असतो.
- ते झाडांवरच राहतात आणि क्वचितच जमिनीवर येतात.
- ते एकटे किंवा जोड्याने राहतात.
- ते फळे, बी, कळी आणि काही किटक खाऊन जीवन निर्वाह करतात.
- शिकारी पक्षी आणि बिबटे हे त्यांचे मुख्य शत्रू आहेत.
- धोका निर्माण झाल्यास ते झाडाच्या बुंध्याला घट्ट चिकटून लपण्याचा प्रयत्न करतात.
प्रजनन–
- शेकरू वर्षात एकदा किंवा दोनदा प्रजनन करतात.
- मादी साधारणपणे एक ते दोन पिल्लूना जन्म देते.
- पिले जन्मल्यानंतर काही आठवड्यांनी झाडावर चढण्यास शिकतात.
महत्त्व–
- शेकरू हे जंगलातील बीज विखुरण्यात महत्वाची भूमिका बजावतात.
- ते फळे खातात आणि बियाणे दूरवर नेऊन टाकतात, ज्यामुळे जंगलात विविध प्रकारची झाडे येण्यास मदत होते.
- शेकरू हे पर्यटनाचा एक आकर्षणबिंदू आहेत.
संरक्षण–
- जंगल कटाईमुळे शेकरूंचे निवासस्थान कमी होत आहे.
- त्यांचे संरक्षण करण्यासाठी जंगल वाचवणे आणि त्यांच्या अधिवासस्थानी वृक्षारोपण करणे आवश्यक आहे.
शेकरूंचे वर्तन
शेकरू हे मनोरंजक आणि चपळ प्राणी आहेत. त्यांच्या वर्तनाची काही खास वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत-
- दिनचर्या (Daily Routine)–
- शेकरू मुख्यत्वे सकाळी (सूर्योदय) आणि सायंकाळी (सूर्यास्त) सक्रिय असतात.
- दुपारच्या उन्हात ते आराम करतात किंवा झाडाच्या सावलीत लपून असतात.
- चलनवलन (Movement)–
- ते फांदीवर चपळाईने आणि झटपट वावरतात. त्यांचे मोठे आणि मजबूत पाऊल त्यांना झाडांवर चढण्यासाठी आणि एका झाडावरून दुसऱ्या झाडावर लांब उडी मारण्यासाठी मदत करतात.
- जमिनीवर ते फारशी फिरकत नाहीत.
- संवाद (Communication)–
- शेकरू एकमेकांशी संवाद साधण्यासाठी विविध प्रकारचे आवाज करतात.
- शिकारी जनावरांची भीती वाटली तर ते किंचाळतात किंवा टाळ्या देतात.
- एकमेकांशी खेळत असताना ते टिळा टिळा आवाज करतात.
- ते आपल्या मोठ्या आणि चमकदार डोळ्यांद्वारे देखील संवाद साधतात.
- शेकरू एकमेकांशी संवाद साधण्यासाठी विविध प्रकारचे आवाज करतात.
- खाण्याची सवय (Eating Habits)–
- ते मुख्यत्वे सकाळी आणि संध्याकाळी जेवणासाठी बाहेर पडतात.
- ते सर्वाहारी प्राणी असून फळे, बी, कळ्या, फुले आणि कधीकधी किडे खातात.
- आंबा, सीताफळ, करवंद ही त्यांची आवडती फळे आहेत.
- ते फळांची बिया जमिनीवर फेकत नाहीत तर त्यांचे सेवन करतात, ज्यामुळे जंगलात वृक्षारोपणाला मदत होते.
- संरक्षण (Defense)–
- शिकारी जनावरांपासून बचाव करण्यासाठी ते झाडांच्या खोडाशी चिकटून राहतात किंवा शाखांमध्ये लपतात.
- त्यांचा लाल-तपकिरी रंग त्यांना झाडांच्या सालीशी मिसळून जाण्यास मदत करतो.
- सामाजिक वर्तन (Social Behavior)–
- ते बहुतांश वेळ एकटे राहतात. परंतु, प्रजनन हंगामात नर मादीशी संवाद साधतात.
- आई आपल्या मुलांची काळजी घेते आणि त्यांना झाडावर चढण्यास आणि अन्न शोधण्यास शिकवते.
शेकरूंचा आहार
शेकरूंच्या आहाराची रीत आणि आवडीची काही खास वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत-
- फळे (Fruits)–
- शेकरूंचा आहाराचा मुख्य भाग फळांनी बनलेला असतो.
- आंबा, सीताफळ, करवंद, अंजीर, पेरू, जांभळ इत्यादी रसदार आणि गोड फळे त्यांना खास आवडतात.
- बी (Seeds)–
- फळांसोबतच त्यांच्या बिया देखील शेकरूंच्या आहाराचा भाग असतात.
- ते कठोर बिया देखील आपल्या मजबूत दात आणि जबड्याच्या मदतीने सहज खातात.
- किडे (Insects)–
- फळांसोबतच ते वेगवेगळ्या प्रकारच्या कळ्या आणि किड्यांचेही सेवन करतात.
- हे त्यांच्या आहारातील प्रथिनांचा एक स्रोत आहे.
- फुले (Flowers)–
- काही वेळा ते फुलांचेही सेवन करतात.
- काही प्रकारच्या फुलांचा रस आणि कोवळी कळी ते खातात.
- आहाराची वेळ (Feeding Time)–
- शेकरू मुख्यत्वे सकाळी आणि संध्याकाळी जेवणासाठी बाहेर पडतात.
- दुपारच्या उन्हाळ्यात ते विश्रांती घेत असताना कमी खातात.
- आहाराचा शोध (food search)–
- ते चपळाईने झाडावर चढून आणि फांदीवर उडून वेगवेगळ्या झाडांवरून फळे आणि इतर खाद्य शोधतात.
- त्यांची चांगली दृष्टी आणि सुगंधाची ओळख त्यांना अन्नाचा शोध घेण्यास मदत करते.
शेकरूंचे महत्त्व
शेकरूं चे अस्तित्त्व जंगलाच्या जैवविविधतेसाठी अत्यंत महत्वाचे आहे. चला तर जाणून घेऊया शेकरूंचे पर्यावरण आणि मानवांसाठी असलेले महत्त्व –
- बी-विखुरण (Seed Dispersal)– भारतीय धनेश्वर हे जंगलात बी-विखुरणात महत्वाची भूमिका बजावतात. ते फळ खातात आणि त्यांच्या बिया जठरातून बाहेर फेकतात. या बिया जंगलाच्या वेगवेगळ्या भागात पसरतात, ज्यामुळे नवीन झाडांची वाढ होते आणि जंगलाची जैवविविधता टिकून राहते.
- परागण (Pollination)– फुलांचे मधुर स्वाद आणि सुगंध शेकरूंना आकर्षित करतात. जेव्हा ते फुलांच्या आसपास फिरतात तेव्हा त्यांच्या अंगावर फुलांची परागकणे चिकटतात. ही परागकणे दुसऱ्या फुलांवर जातात आणि परागणास मदत होते. परागणामुळे फळधारणा होते आणि जंगलात फळांची उपलब्धता वाढते.
- जंगलाचे आरोग्याचे सूचक (Indicator Species)– भारतीय धनेश्वर हे जंगलाच्या आरोग्याचे सूचक आहेत. त्यांची उपस्थिती जंगलात फळाची बहुतायत आणि चांगले पर्यावरण असल्याचे दर्शविते. जंगलतोड आणि प्रदूषणामुळे शेकरूंची संख्या कमी झाल्यास ते जंगलाच्या अस्वस्थतेचे संकेत आहे.
- पर्यटन (Tourism)– शेकरू हे आकर्षक प्राणी आहेत. त्यांचे चपळ चळवळ आणि सुंदर रंग पर्यटकांना आकर्षित करतात. त्यांच्यामुळे पर्यावरण पर्यटनाला (Eco-tourism) बळ मिळते आणि स्थानिकांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध होतात.
- संशोधन (Research)– शेकरूंचे वर्तन, आहार आणि राहणीमान यांचा अभ्यास करून शास्त्रज्ञांना जंगलाच्या कार्यपद्धती आणि पर्यावरणाशी जुळवून घेण्याबद्दल अधिक जाणून घेण्यास मदत होते.
- पर्यावरण संतुलन (Ecological Balance)– जंगलातील फळांचे सेवन करून शेकरू प्राणी अन्न साखळी मध्ये महत्वाची भूमिका बजावतात. त्यांचे अस्तित्त्व जंगलातील प्राणीसृष्टीचे संतुलन राखण्यासाठी आवश्यक आहे.
मोर पक्षाची संपूर्ण माहिती
पोपटा विषयी माहिती
ब्लू व्हेल माहिती
शेकरूं चे वर्तन मनोरंजक आणि अभ्यासासाठी आकर्षक आहे.. त्यांचे चपळ चळवळ, विविध आवाज आणि जंगलातील भूमिका आपल्याला निसर्गाच्या चमत्काराची जाणीव करून देतात.
शेकरू हे भारताचे एक अनमोल संपत्ती आहे. त्यांचे संरक्षण करून येणार्‍या पिढ्यांना हा सुंदर प्राणी दाखवणे आपली जबाबदारी आहे.
शेकरू हे केवळ एक सुंदर प्राणीच नाही तर जंगलाच्या आरोग्याचेही सूचक आहेत.
त्यांचे अस्तित्त्व जंगलाच्या जैवविविधतेसाठी महत्वाचे आहे. त्यामुळे या आकर्षक प्राण्यांचे संरक्षण करणे आणि त्यांचे निवासस्थान जपून ठेवणे आपली जबाबदारी आहे.
शेकरू हे महाराष्ट्राचे एक अभिमान आहे. त्यांचे संवर्धन करणे आणि त्यांचा अधिवास जपून ठेवणे आपली जबाबदारी आहे.