पर्यावरण माहिती (Environmental Information)
पर्यावरण हा शब्द परि आणि आवरण या दोन शब्दांपासून बनलेला आहे. परि म्हणजे सभोवताल आणि आवरण म्हणजे झाकण. म्हणून, पर्यावरण म्हणजे आपल्या सभोवतालचे सर्व काही ज्याने आपण वेढलेले आहोत.
पर्यावरण हा शब्द ऐकायला जितका साधा वाटतो, त्याचा अर्थ तितकाच विस्तृत आहे.
आपण ज्या सभोवतालात जगतो, ज्या हवेत श्वास घेतो, जे पाणी आपण पिऊन जगतो, ज्या जमिनीवर चालतो, त्या सर्वच गोष्टींचा एकत्रित समूह म्हणजे पर्यावरण.
पर्यावरण आपल्या आयुष्याचा श्वास, आरोग्याचा पाळणा आणि भविष्याचा संचित आहे.
मराठीत ते “परिसर”, “सभोवताल” किंवा “नैसर्गिक वातावरण” या शब्दांसारखे वाटते, पण पर्यावरण हे त्यापेक्षा जास्त आहे.
ते आपल्या सभोवतालच्या सर्व घटकांची एकत्रित नांदी आहे.
त्यात जंगले, नदी, पर्वत, प्राणी, पक्षी, हवामान, इत्यादी सर्वच गोष्टींचा समावेश होतो.
पर्यावरण आपल्या सर्वच सजीवांचे घर आहे.
आपण आपल्या गरजा भागवण्यासाठी त्याचा वापर करतो, पण त्याला नुकसान पोहोचवू नये हे आपले कर्तव्य आहे.
प्रदूषण, जंगलतोड, जलस्रोतांचे प्रदूषण, हवामान बदलाव अशा अनेक कारणांमुळे आज आपले पर्यावरण धोक्यात आले आहे.
जर आपण वेळीच सावध झालो नाही, तर आपलेच अस्तित्व धोक्यात येईल.
पर्यावरणाचे संरक्षण करणे आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे. आपण छोट्या-छोट्या गोष्टी करून आपले पर्यावरण जपू शकतो.
झाडे लावणे, पाणी वाचवणे, कचरा योग्य प्रकारे विसर्जित करणे, वाहनांचा वापर कमी करणे अशा अनेक गोष्टी आपण करू शकतो.
पर्यावरणाचे संरक्षण केवळ आपल्यासाठीच नव्हे, तर पुढच्या पिढ्यांच्या भविष्यासाठीही महत्त्वाचे आहे.
आपण आपले पर्यावरण जपले नाही, तर पुढच्या पिढ्यांना जगण्यासाठी योग्य वातावरण उपलब्ध होणार नाही.
म्हणूनच, आजच आपण पर्यावरणाच्या संरक्षणाचा संकल्प करू या आणि त्याला प्रत्यक्षात आणण्यासाठी प्रयत्न करू या!
आपल्या पर्यावरणाचे जतन करूया, आपले घर जपूया !
पर्यावरण म्हणजे काय ?
पर्यावरण म्हणजे आपल्या सभोवतालचे सर्व काही, ज्यामध्ये हवा, पाणी, जमीन, वनस्पती, प्राणी आणि मानव यांचा समावेश आहे.
हे घटक एकमेकांशी परस्परसंबंधित आणि परस्परक्रियशील आहेत आणि ते पृथ्वीवरील जीवन टिकवून ठेवण्यासाठी आवश्यक असलेले संतुलन राखतात.
पर्यावरणाचे प्रकार कोणते (What is environment)?
पर्यावरणाचे अनेक प्रकार आहेत, परंतु मुख्यतः ते खालीलप्रमाणे विभागले जातात –
1. नैसर्गिक पर्यावरण –
- वातावरण – हवा, ऑक्सिजन, कार्बन डाय ऑक्साईड, नायट्रोजन, इतर वायू आणि पाण्याची बाष्प.
- पाणी – समुद्र, महासागर, नद्या, तलाव, दलदली आणि भूजल.
- जमीन – माती, खनिजे, खडक आणि भूभाग.
- वनस्पती – सर्व प्रकारची झाडे, गवत आणि इतर वनस्पती.
- प्राणी – सर्व प्रकारचे प्राणी, पक्षी, मासे आणि कीटक.
2. मानवनिर्मित पर्यावरण –
- शहरे – इमारती, रस्ते, वाहने आणि इतर मानवनिर्मित रचना.
- शेती – शेतीची जमीन, पिके आणि पशुधन.
- उद्योग – कारखाने, उत्पादने आणि प्रदूषण.
3. सामाजिक पर्यावरण –
- मानव – लोकसंख्या, संस्कृती आणि सामाजिक रचना.
- अर्थव्यवस्था – उत्पादन, वितरण आणि वापर.
- राजकारण – सरकारे, कायदे आणि धोरणे.
4. सांस्कृतिक पर्यावरण –
- कला – संगीत, नृत्य, चित्रकला आणि साहित्य.
- धर्म – विश्वास, परंपरा आणि प्रथा.
- शिक्षण – ज्ञान, कौशल्य आणि मूल्ये.
पर्यावरणाचे हे प्रकार एकमेकांशी जोडलेले आहेत आणि मानवी क्रियाकलाप एका प्रकारावर परिणाम करतात तर इतर प्रकारांवरही परिणाम होतो.
उदाहरणार्थ, जंगलतोड हवामान बदलास आणि पाणी टंचाईस कारणीभूत ठरू शकते.
पर्यावरणाचे रक्षण करणे आणि ते टिकवून ठेवणे हे मानवजातीसाठी एक मोठे आव्हान आहे.
आपल्याला आपल्या जीवनशैलीत बदल करणे आणि पर्यावरणावर होणारा आपला नकारात्मक प्रभाव कमी करणे आवश्यक आहे.
पर्यावरणाचे घटक काय आहेत (What are the components of environment) ?
पर्यावरण हे दोन मुख्य घटकांपासून बनलेले आहे –
2. जैविक घटक –
- वनस्पती – सर्व प्रकारची झाडे, गवत आणि इतर वनस्पती.
- प्राणी – सर्व प्रकारचे प्राणी, पक्षी, मासे आणि कीटक.
- सूक्ष्मजीव – बॅक्टेरिया, बुरशी आणि इतर सूक्ष्म जीव.
1. अजैविक घटक –
- वातावरण – हवा, ऑक्सिजन, कार्बन डाय ऑक्साईड, नायट्रोजन, इतर वायू आणि पाण्याची बाष्प.
- पाणी – समुद्र, महासागर, नद्या, तलाव, दलदली आणि भूजल.
- जमीन – माती, खनिजे, खडक आणि भूभाग.
- हवामान – तापमान, वर्षाव, वारा, सूर्यप्रकाश आणि ऋतू.
या दोन्ही घटकांमध्ये परस्परसंबंध आणि परस्परक्रिया असतात.
उदाहरणार्थ, वनस्पती प्रकाश संश्लेषणासाठी सूर्यप्रकाश आणि कार्बन डाय ऑक्साईड वापरतात आणि ऑक्सिजन सोडतात.
प्राणी श्वसन करण्यासाठी ऑक्सिजन वापरतात आणि कार्बन डाय ऑक्साईड सोडतात.
हे घटक एकत्रितपणे पृथ्वीवरील जीवन टिकवून ठेवण्यासाठी आवश्यक असलेले संतुलन राखतात.
पर्यावरणाचे इतर महत्त्वाचे घटक –
- ऊर्जा – सूर्यप्रकाश, ऊर्जा आणि इतर ऊर्जा स्त्रोत.
- ध्वनी – नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित आवाज.
- प्रकाश – सूर्यप्रकाश आणि कृत्रिम प्रकाश.
- मानव – मानवी क्रियाकलाप आणि पर्यावरणावर त्यांचा परिणाम.
पर्यावरणाचे घटक आपल्या जीवनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.
आपल्याला त्यांचे रक्षण करणे आणि टिकवून ठेवणे आवश्यक आहे.
पर्यावरणाचे महत्त्व काय आहे (What is the importance of environment)?
पर्यावरण हे आपल्या जीवनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ते आपल्याला जगण्यासाठी आवश्यक असलेले हवा, पाणी, अन्न आणि इतर संसाधने पुरवते.
पर्यावरण आपल्याला निरोगी जीवन जगण्यासाठी आवश्यक असलेले स्वच्छ वातावरण आणि शांतता देखील प्रदान करते.
पर्यावरणाचे महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे –
1. हवा, पाणी आणि अन्न –
पर्यावरण आपल्याला जगण्यासाठी आवश्यक असलेले हवा, पाणी आणि अन्न पुरवते.
वनस्पती प्रकाश संश्लेषणाद्वारे हवेतील ऑक्सिजन निर्माण करतात, जी श्वसन करण्यासाठी आवश्यक आहे.
पाणी हे जीवनदायी द्रव आहे आणि ते पिण्यासाठी, शेतीसाठी आणि औद्योगिक वापरासाठी आवश्यक आहे.
अन्न हे ऊर्जा आणि पोषण पुरवते आणि ते वनस्पती आणि प्राण्यांकडून मिळते.
म्हणजेच वनस्पती प्रकाश संश्लेषणाद्वारे हवा शुद्ध करतात आणि प्राणी पाणी आणि अन्न साखळी राखण्यास मदत करतात.
2. जैवविविधता –
पर्यावरण विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राण्यांचे घर आहे.
जैवविविधता आपल्या ग्रहाच्या आरोग्यासाठी महत्त्वाची आहे.
ते आपल्याला अन्न, औषधे आणि इतर उत्पादने पुरवते.
3. हवामान नियंत्रण –
पर्यावरण हवामान नियंत्रित करण्यास मदत करते.
जंगले कार्बन डाय ऑक्साईड शोषून घेतात आणि हवेतील ऑक्सिजन वाढवतात.
हे हवामान बदलाशी लढण्यास मदत करते.
4. नैसर्गिक आपत्तींपासून संरक्षण –
पर्यावरण नैसर्गिक आपत्तींपासून संरक्षण करते.
जंगले पूर आणि भूस्खलन टाळण्यास मदत करतात.
दलदली वादळांपासून किनार्‍याचे संरक्षण करतात.
5. मनोरंजन आणि पर्यटन –
पर्यावरण आपल्याला मनोरंजन आणि पर्यटनासाठी अनेक संधी प्रदान करते.
आपण जंगलात फिरू शकतो, समुद्रकिनाऱ्यावर आराम करू शकतो आणि डोंगरात ट्रेकिंग करू शकतो.
6. स्वच्छ वातावरण आणि शांतता –
पर्यावरण आपल्याला निरोगी जीवन जगण्यासाठी आवश्यक असलेले स्वच्छ वातावरण आणि शांतता प्रदान करते.
झाडे आणि वनस्पती हवेतील प्रदूषकं शोषून घेतात , हवा स्वच्छ करतात आणि जंगले शांतता प्रदान करतात.
पर्यावरणाचे रक्षण –
मानवी क्रियाकलापांमुळे पर्यावरणावर मोठ्या प्रमाणावर नकारात्मक परिणाम होत आहे.
प्रदूषण, हवामान बदल, जैवविविधता नष्ट होणे ही काही गंभीर पर्यावरणीय समस्या आहेत.
पर्यावरणाचे रक्षण आणि ते टिकवून ठेवणे हे मानवजातीसाठी एक मोठे आव्हान आहे.
आपल्याला आपल्या जीवनशैलीत बदल करणे आणि पर्यावरणावर होणारा आपला नकारात्मक प्रभाव कमी करणे आवश्यक आहे.
पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी आपण काय करू शकतो –
- पाणी आणि वीजेचा दुरुपयोग टाळा.
- पुनर्वापर आणि पुनर्प्रक्रिया करा.
- सार्वजनिक वाहतूक आणि सायकल चालवणे यांना प्रोत्साहन द्या.
- पर्यावरणपूरक उत्पादने खरेदी करा.
- झाडे लावा आणि त्यांची काळजी घ्या.
- पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जागरूकता निर्माण करा.
पर्यावरणाचे रक्षण करणे हे आपले सर्वांचे कर्तव्य आहे. आपण आजच कृती करणे आवश्यक आहे, जास्त उशीर होण्याआधी .
जागतिक पर्यावरण दिन (World Environment Day)
जागतिक पर्यावरण दिन दरवर्षी 5 जून रोजी जगभरात साजरा केला जातो.
हा दिवस पर्यावरणाचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी आणि त्याचे रक्षण करण्याच्या गरजेबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी समर्पित आहे.
पहिला जागतिक पर्यावरण दिन 1973 मध्ये साजरा करण्यात आला होता.
तेव्हापासून, हा दिवस जगभरातील लोकांसाठी पर्यावरणीय समस्यांवर लक्ष केंद्रित करण्याचा आणि त्यांचे निराकरण करण्यासाठी उपाययोजना करण्याचा एक महत्त्वाचा प्रसंग बनला आहे.
दरवर्षी, जागतिक पर्यावरण दिवस एका विशिष्ट थीमवर केंद्रित असतो.
2023 साठीची थीम “Only One Earth” होती, जी टिकाऊ जीवनशैली निवडण्याच्या गरजेवर प्रकाश टाकते.
2024 साली जागतिक पर्यावरण दिनाची थीम “जमीन पुनर्स्थापना, वाळवंटीकरण आणि दुष्काळ प्रतिबंधकता” आहे. ही थीम आपल्याला जमीन क्षरणाच्या गंभीर समस्येकडे लक्ष वेधण्यासाठी आणि त्यावर मात करण्यासाठी प्रेरित करते.
जागतिक पर्यावरण दिन कसा साजरा करावा?
- पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी सोशल मीडियावर पोस्ट आणि लेख शेअर करू शकता.
- पर्यावरण संवर्धनासाठी काम करणाऱ्या संस्थांसाठी स्वयंसेवक बनू शकता.
- पर्यावरणासाठी हानिकारक असलेल्या सवयी टाळू शकता, जसे की प्लास्टिकचा वापर आणि ऊर्जा वाया घालवणे.
- पर्यावरणासाठी चांगल्या असलेल्या सवयी स्वीकारू शकता, जसे की रिसायकलिंग, कमी वाहन चालवणे आणि अधिक झाडे लावणे.
जागतिक पर्यावरण दिवस हा आपल्या सर्वांसाठी आपल्या ग्रहाचे रक्षण करण्याच्या आपल्या वचनबद्धतेला पुन्हा अधोरेखित करण्याचा एक दिवस आहे.
आपण सर्वांनी मिळून काम केले तरच आपल्या भावी पिढ्यांसाठी एक स्वच्छ आणि निरोगी पृथ्वी निर्माण करू शकतो.
जागतिक पर्यावरण दिनाचे महत्त्व (Significance of World Environment Day)
जागतिक पर्यावरण दिनाचे अनेक महत्त्व आहेत
- पर्यावरणाचे महत्त्व अधोरेखित करते आणि त्याचे रक्षण करण्याच्या गरजेबद्दल जागरूकता वाढवते.
- पर्यावरणीय समस्यांवर लक्ष केंद्रित करते आणि त्यांचे निराकरण करण्यासाठी उपाययोजना करण्यास प्रोत्साहन देते.
- लोकांना पर्यावरणासाठी चांगल्या सवयी स्वीकारण्यास प्रेरित करते.
- शाश्वत विकासाला प्रोत्साहन देते.
- तुम्ही तुमच्या समुदायात किंवा शाळेत जागतिक पर्यावरण दिवस साजरा करण्यासाठी कार्यक्रम आयोजित करू शकतात.
जैविक आणि अजैविक घटक म्हणजे काय (What are biotic and abiotic factors) ?
जैविक घटक –
जैविक घटक हे सजीव घटक आहेत जे पर्यावरणात आढळतात.
यामध्ये वनस्पती, प्राणी, सूक्ष्मजीव आणि इतर सजीव प्राणी यांचा समावेश आहे.
जैविक घटकांची काही उदाहरणे –
- वनस्पती – झाडे, गवत, फुले, शेतीची पिके इत्यादी.
- प्राणी – पक्षी, प्राणी, मासे, कीटक इत्यादी.
- सूक्ष्मजीव – बॅक्टेरिया, बुरशी, विषाणू इत्यादी.
अजैविक घटक –
अजैविक घटक हे निर्जीव घटक आहेत जे पर्यावरणात आढळतात.
यामध्ये हवा, पाणी, जमीन, खडक आणि इतर निर्जीव घटक यांचा समावेश आहे.
अजैविक घटकांची काही उदाहरणे –
- हवा – ऑक्सिजन, नायट्रोजन, कार्बन डाय ऑक्साईड इत्यादी वायू.
- पाणी – समुद्र, नद्या, तलाव, भूजल इत्यादी.
- जमीन – माती, खडक, खनिजे इत्यादी.
- हवामान – तापमान, पाऊस, वारा इत्यादी.
जैविक आणि अजैविक घटक एकमेकांशी परस्परसंबंधित कसे आहेत –
जैविक आणि अजैविक घटक एकमेकांशी परस्परसंबंधित आहेत आणि ते एकत्रितपणे पर्यावरणाची रचना करतात.
उदाहरणार्थ, वनस्पती प्रकाश संश्लेषणासाठी सूर्यप्रकाश (अजैविक घटक) वापरतात आणि ऑक्सिजन (जैविक घटक) सोडतात.
प्राणी श्वसन करण्यासाठी ऑक्सिजन (जैविक घटक) वापरतात आणि कार्बन डाय ऑक्साईड (अजैविक घटक) सोडतात.
पर्यावरणाचे संतुलन कसे राखले जाईल (How will the balance of the environment be maintained) ?
पर्यावरणाचे संतुलन राखणे हे एक मोठे आव्हान आहे, परंतु ते अशक्य नाही.
आपण आपल्या दैनंदिन जीवनात लहान बदल करून आणि पर्यावरणावर होणारा आपला नकारात्मक प्रभाव कमी करून सुरुवात करू शकतो.
पर्यावरणाचे संतुलन राखण्यासाठी काही टिप्स येथे आहेत-
- पाणी आणि ऊर्जा वाचवा.
- पुनर्वापर आणि पुनर्प्रक्रिया करा.
- कमी वाहन चालवा आणि जास्त चालणे, सायकल चालवणे किंवा सार्वजनिक वाहतूक वापरा.
- स्थानिक आणि हंगामी अन्न खा.
- शाश्वत उत्पादने खरेदी करा.
- जैवविविधतेचे रक्षण करा.
- पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जागरूकता निर्माण करा.
- पर्यावरणीय गटांना समर्थन द्या.
आपण सर्वांनी मिळून काम केले तरच पर्यावरणाचे संतुलन राखू शकतो.
पर्यावरणाचे संतुलन राखण्यासाठी आपण करू शकतो अशा काही विशिष्ट गोष्टी अजून सविस्तर खाली दिलेल्या आहेत –
झाडे लावा. झाडे कार्बन डाय ऑक्साईड शोषून घेतात आणि ऑक्सिजन सोडतात, जे हवा स्वच्छ करण्यास मदत करते. ते मातीची धूप रोखण्यास आणि पाणी निचरा करण्यास देखील मदत करतात.
पुनर्वापर आणि पुनर्प्रक्रिया करा. पुनर्वापर आणि पुनर्प्रक्रिया कचरा कमी करण्यास आणि संसाधनांचे संवर्धन करण्यास मदत करते.
कमी वाहन चालवा. वाहन चालवणे हे हवा प्रदूषणाचे प्रमुख स्त्रोत आहे.
आपण कमी वाहन चालवून आणि जास्त चालणे, सायकल चालवणे किंवा सार्वजनिक वाहतूक वापरून आपण हवा प्रदूषण कमी करण्यास मदत करू शकतो.
शाश्वत उत्पादने खरेदी करा. शाश्वत उत्पादने तयार करण्यासाठी पर्यावरणावर कमी प्रभाव पडतो.
जैवविविधतेचे रक्षण करा. जैवविविधता ही एक निरोगी पर्यावरणासाठी आवश्यक आहे. आपण जैवविविधतेचे रक्षण करण्यासाठी स्थानिक वनस्पती आणि प्राणी यांना समर्थन देऊ शकतो.
पर्यावरणीय समस्यांबद्दल जागरूकता निर्माण करा. पर्यावरणीय समस्यांबद्दल इतरांना शिक्षित करून, आपण त्यांचे निराकरण करण्यासाठी कृती करण्यास प्रोत्साहित करू शकतो.
पर्यावरणीय गटांना समर्थन द्या. पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी काम करणाऱ्या अनेक पर्यावरणीय गट आहेत. आपण या गटांना पैसे देऊन किंवा आपला वेळ स्वयंसेवक करून त्यांना समर्थन देऊ शकतो.
पर्यावरणाचे रक्षण करणे ही आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे. आपण सर्वांनी मिळून काम केले तरच आपण आपल्या ग्रहाचे रक्षण करू शकतो आणि भविष्यातील पिढ्यांसाठी ते निरोगी ठेवू शकतो.
पर्यावरणाचे संतुलन राखणे हे एक मोठे आव्हान आहे, परंतु ते अशक्य नाही.
आपण सर्वजण आपले योगदान देऊ शकतो.
पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी आपण सर्वजण आपले योगदान दिले तरच फरक पडू शकेल. लहान बदलही मोठा फरक करू शकतात.
मानवी हस्तक्षेपाचा पर्यावरणावर काय परिणाम होतो (What are the effects of human intervention on the environment) ?
मानवी हस्तक्षेपाचा पर्यावरणावर मोठ्या प्रमाणावर परिणाम झाला आहे आणि पुढेही होत आहे.
या परिणामांमध्ये नकारात्मक आणि सकारात्मक दोन्ही प्रकारचे परिणाम आहेत.
मानवी हस्तक्षेपाचा पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम –
हवामान बदल – मानवी क्रियाकलापांमुळे जीवाश्म इंधनाचे जाळणे वाढले आहे, ज्यामुळे हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन वाढले आहे.
यामुळे पृथ्वीचे तापमान वाढत आहे, ज्यामुळे हवामान बदल होत आहे. हवामान बदलामुळे अतिवृष्टी, दुष्काळ, तापमान वाढणे, समुद्राची पातळी वाढणे आणि हवामान चरित्रात्मक बदल यांसारख्या गंभीर समस्या निर्माण झाल्या आहेत.
वाहने, कारखाने आणि शेती यांसारख्या मानवी क्रियाकलापांमुळे हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन वाढते.
हे वायू वातावरणात अडकतात आणि पृथ्वीचे तापमान वाढवतात.
हवामान बदल हा अनेक गंभीर समस्यांना कारणीभूत आहे, जसे की अतिवृष्टी, दुष्काळ आणि समुद्राची पातळी वाढणे.
प्रदूषण – मानवी क्रियाकलापांमुळे हवा, पाणी आणि जमीन प्रदूषण वाढले आहे.
हे प्रदूषण हवामान बदलास, मानवी आरोग्यावरील समस्या, जैवविविधता नष्ट होणे आणि इतर पर्यावरणीय समस्यांसाठी कारणीभूत आहे.
जैवविविधता नष्ट होणे – मानवी क्रियाकलापांमुळे जंगलतोड, अतिमासे आणि इतर कारणांमुळे जैवविविधता नष्ट होण्याचा दर वाढला आहे.
जैवविविधता नष्ट होणे हे पर्यावरणाच्या संतुलनासाठी धोकादायक आहे आणि मानवासाठी आवश्यक असलेल्या अनेक पर्यावरणीय सेवांचे नुकसान करते.
पाणी टंचाई – मानवी क्रियाकलापांमुळे पाण्याचा वापर वाढला आहे आणि पाण्याचे संसाधने कमी झाली आहेत.
हे पाण्याची टंचाई आणि पाण्याच्या तणावाला कारणीभूत ठरू शकते.
मानवी हस्तक्षेपाचा पर्यावरणावर सकारात्मक परिणाम –
शेती आणि अन्न उत्पादन – मानवी हस्तक्षेपाने शेती आणि अन्न उत्पादनात मोठी प्रगती केली आहे.
या प्रगतीमुळे अधिक लोकांना अन्न पुरवण्यासाठी आपल्याला अधिक जमीन वापरण्याची आवश्यकता नाही.
औषधे आणि वैद्यक – मानवी हस्तक्षेपाने आरोग्य आणि औषध क्षेत्रात मोठी प्रगती केली आहे.
या प्रगतीमुळे अनेक आजारांवर उपचार शोधले गेले आहेत आणि आयुर्विज्ञान वाढले आहे.
नवीनीकरण आणि शाश्वता – मानवी हस्तक्षेपामुळे नवीनीकरण ऊर्जा स्त्रोत आणि शाश्वत विकास यांसारख्या क्षेत्रात प्रगती झाली आहे.
या प्रगतीमुळे पर्यावरणावर होणारा आपला प्रभाव कमी करण्यासाठी आणि पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी आपल्याला अधिक चांगले मार्ग शोधण्यास मदत होईल.
मानवी हस्तक्षेपाचा पर्यावरणावर सकारात्मक आणि नकारात्मक दोन्ही प्रकारचा परिणाम झाला आहे.
आता आपल्याला नकारात्मक परिणाम कमी करण्यासाठी आणि सकारात्मक परिणाम वाढविण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.
त्यासाठी –
- पर्यावरणपूरक उत्पादने खरेदी करा.
- पुनर्वापर, पुनर्प्रक्रिया आणि कचरा कमी करा.
- पाणी आणि ऊर्जा वाचवा.
पर्यावरण अनुकूल सामग्री म्हणजे काय (What is eco friendly material) ?
पर्यावरणपूरक सामग्री अशी सामग्री आहेत जी पर्यावरणाचे नुकसान न करता बनविली जातात आणि वापरली जातात.
त्यांच्या निर्मिती, वापर आणि विल्हेवाटीच्या संपूर्ण आयुष्य चक्रात त्यांचा मानवी आरोग्यावर तसेच पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम होत नाही.
त्या नैसर्गिकरित्या पुनर्भरणीय स्त्रोतांकडून बनविल्या जाऊ शकतात, पुनर्वापर केलेल्या किंवा पुनर्प्रक्रिया केलेल्या सामग्रीपासून बनविल्या जाऊ शकतात किंवा पारंपारिक सामग्रीपेक्षा कमी पर्यावरणीय प्रभाव असलेल्या पद्धतींनी बनविल्या जाऊ शकतात.
पर्यावरणपूरक सामग्रीची काही उदाहरणे –
पुनर्वापर केलेली सामग्री – ही साहित्ये विद्यमान सामग्रीपासून बनविली जातात ज्यांचा पुनर्वापर केला गेला आहे, जसे की प्लास्टिकच्या बाटल्यांपासून बनवलेले कपडे किंवा जुन्या टायरपासून बनवलेले फर्निचर.
पुनर्प्रक्रिया केलेली सामग्री – ही साहित्ये अशा सामग्रीपासून बनविली जातात ज्यांचे पुनर्प्रक्रिया केली गेली आहे, जसे की कागदापासून बनवलेले कार्डबोर्ड किंवा काचापासून बनवलेल्या बाटल्या.
नैसर्गिक सामग्री – ही साहित्ये नैसर्गिक स्त्रोतांकडून बनविली जातात, जसे की लाकूड, बांबू किंवा ऊन.
शाश्वत स्त्रोतांकडून सामग्री – ही साहित्ये अशा स्त्रोतांकडून बनविली जातात जी शाश्वत आहेत, जसे की वनतोड न करता व्यवस्थापित केलेल्या जंगलातून लाकूड किंवा शाश्वत शेती पद्धती वापरून पिकवलेले कापूस.
पर्यावरणपूरक सामग्री निवडण्याचे अनेक फायदे आहेत –
पर्यावरणाचे रक्षण करणे – ते प्रदूषण कमी करतात, संसाधने वाचवतात आणि कचरा कमी करतात.
मानवी आरोग्याचे रक्षण करणे – ते हानिकारक रसायने आणि विषारी पदार्थांपासून संपर्कात येण्यापासून मानवाचे रक्षण करतात.
पैसे वाचवणे – ते दीर्घकाळ टिकू शकतात आणि त्यांच्यासाठी कमी देखभाल आवश्यक असते.
नैतिकदृष्ट्या जबाबदार – ते पर्यावरण आणि मानवी आरोग्याचे रक्षण करण्यास मदत करतात.
पर्यावरणपूरक साहित्य निवडून आपण सर्वजण पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी आपले योगदान देऊ शकतो.
पर्यावरणपूरक सामग्रीची काही उदाहरणे –
पुनर्वापर केलेले लाकूड -हे लाकूड जुन्या इमारती, फर्निचर किंवा इतर लाकडी वस्तू पुनर्प्राप्त करून बनवले जाते.
हे जंगलतोड कमी करण्यास आणि लाकूडी कचरा कमी करण्यास मदत करते.
बांबू – हा एक वेगाने वाढणारा गवत आहे जो लाकडासाठी शाश्वत पर्याय आहे.
हे मजबूत आणि टिकाऊ आहे आणि त्याचा वापर फर्निचर, फरशी आणि इमारत बांधकामात केला जाऊ शकतो.
पुनर्वापर केलेले स्टील – हे स्टील स्क्रॅप धातूपासून बनवले जाते.
हे कच्च्या स्टीलच्या उत्पादनापेक्षा कमी ऊर्जा वापरते आणि हवा आणि पाण्याचे प्रदूषण कमी करते.
कॉर्क – हे ओक झाडाच्या सालापासून बनवले जाते.
हे एक नूतनीकरणीय संसाधन आहे आणि त्याचे उत्पादन पर्यावरणावर कमी प्रभाव टाकते.
कॉर्कचा वापर फरशी, भिंती टाइल्स आणि इतर उत्पादनांमध्ये केला जाऊ शकतो.
ॲडोब – हे माती, वाळू आणि पाण्यापासून बनवलेले एक नैसर्गिक इमारत साहित्य आहे.
हे ऊर्जा-कार्यक्षम आहे आणि ते घरांना थंड आणि आरामदायी ठेवण्यास मदत करते.
पर्यावरणपूरक सामग्री निवडणे हे पर्यावरणाचे रक्षण करण्याचा एक चांगला मार्ग आहे.
ते नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करण्यास, प्रदूषण कमी करण्यास आणि ऊर्जा वाचवण्यास मदत करू शकतात.
पर्यावरणपूरक सामग्री निवडताना विचारात घेण्यासाठी काही घटक समाविष्ट आहेत –
सामग्रीचा स्रोत – सामग्री नैसर्गिकरित्या पुनर्भरणीय स्त्रोतांकडून बनविली गेली आहे का? ते पुनर्वापर केलेल्या किंवा पुनर्प्रक्रिया केलेल्या सामग्रीपासून बनवले गेले आहे का?
सामग्रीचे उत्पादन– सामग्रीचे उत्पादन पर्यावरणावर कसा प्रभाव टाकते? ते किती ऊर्जा वापरते? ते हवा किंवा पाण्याचे प्रदूषण निर्माण करते का?
सामग्रीचा वापर– सामग्रीचा वापर करताना पर्यावरणावर कसा परिणाम होतो? ते टिकाऊ आहे का? ते दुरुस्ती किंवा पुनर्वापर केले जाऊ शकते का?
सामग्रीची विल्हेवाट– सामग्रीची विल्हेवाट लावताना पर्यावरणावर कसा परिणाम होतो? ते पुनर्वापर किंवा खत बनवले जाऊ शकते का?
पर्यावरणपूरक सामग्री निवडून, आपण ग्रहाचे रक्षण करण्यात मदत करू शकतो.
नैसर्गिक वातावरण म्हणजे काय (What is natural environment)?
नैसर्गिक वातावरण म्हणजे पृथ्वीभोवती असलेले वायूंचे आवरण.
यात नायट्रोजन, ऑक्सिजन, कार्बन डाय ऑक्साईड, हायड्रोजन, हेलियम आणि इतर अनेक वायूंचा समावेश आहे.
या वायूंमुळे पृथ्वीवरील जीवन शक्य होते.
नैसर्गिक वातावरणात खालील घटक समाविष्ट आहेत –
वायुमंडल – हा पृथ्वीभोवती असलेला वायूंचा थर आहे. वायुमंडलात अनेक वायू असतात, ज्यात नायट्रोजन, ऑक्सिजन, कार्बन डाय ऑक्साईड आणि इतर अनेक वायूंचा समावेश आहे. वायुमंडल पृथ्वीला सूर्याच्या हानिकारक किरणांपासून बचाव करते आणि तापमान नियंत्रित करते.
जलमंडल – हा पृथ्वीवरील सर्व पाण्याचा समावेश आहे. जलमंडलात महासागर, समुद्र, तलाव, नद्या, भूजल आणि इतर जलस्रोत समाविष्ट आहेत. जलमंडल पृथ्वीवरील जीवनासाठी आवश्यक आहे.
जीवमंडल – हा पृथ्वीवरील सर्व सजीव जीवांचा समावेश आहे. जीवमंडलात वनस्पती, प्राणी आणि सूक्ष्मजीव यांचा समावेश आहे. जीवमंडल पृथ्वीवरील जीवनशैलीसाठी आवश्यक आहे.
नैसर्गिक वातावरण हे एक जटिल आणि गतिमान प्रणाली आहे.
यातील घटक एकमेकांशी परस्परसंवादी आहेत आणि पृथ्वीवरील जीवनशैलीसाठी आवश्यक असलेले संतुलन राखण्यास मदत करतात.
नैसर्गिक वातावरणाचे अनेक फायदे आहेत.
ते आपल्याला श्वास घेण्यासाठी हवा, पिण्यासाठी पाणी आणि अन्न पुरवते.
ते हवामान नियंत्रित करते आणि आपल्याला सूर्याच्या हानिकारक किरणांपासून बचाव करते.
नैसर्गिक वातावरणाचे रक्षण करणे हे आपले कर्तव्य आहे.
आपण प्रदूषण कमी करून, ऊर्जा आणि पाणी वाचवून आणि नैसर्गिक संसाधनांचा शाश्वतपणे वापर करून ते करू शकतो.