थॉमस अल्वा एडिसन – विद्येचा प्रकाश फांदणारा शास्त्रज्ञ/ Thomas Alva Edison – Scientist who shed light on science
थॉमस अल्वा एडिसन हे नाव जगभर प्रसिद्ध आहे.
11 फेब्रुवारी, इ.स. 1847 रोजी अमेरिकेतील ओहायो राज्यामधील मिलान या गावी त्यांचा जन्म झाला. एडिसन यांचं बालपण थोडं वेगळं होतं.
त्यांना फक्त 3 महिनेच शाळेत जाण्याची संधी मिळाली.
कारण, शिक्षकांना वाटलं की, एडिसन हे “ढ” विद्यार्थी आहेत आणि ते काहीच शिकू शकणार नाहीत. पण, एडिसन जिज्ञासू वृत्तीचे आणि निरीक्षण करण्यात तरबेज होते. त्यांच्या या गुणांमुळेच पुढे जाऊन ते महान शास्त्रज्ञ बनले.
शालेय शिक्षण अर्धवट राहिल्यामुळे एडिसन घरीच राहिले. त्यांच्या कुतूहलामुळे घरातील माणसे काही त्रस्तही होत. पण त्यांनी याचा सकारात्मक उपयोग केला.
घराच्या पोटमाळ्यावर त्यांनी स्वतःची प्रयोगशाळा उभारली. या प्रयोगांसाठी लागणारी रसायने विकत घेण्यासाठी ते वर्तमानपत्रे विकायचे.
एडिसन यांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाची घटना 1862 मध्ये घडली. त्यावेळी ते रेल्वेवर काम करत होते. एकदा एका छोट्या मुलाला वाचविण्यासाठी त्यांनी धाडसी कृती केली. या मुलाचे वडील स्टेशनमास्तर होते. कृतज्ञतेपोटी त्यांनी एडिसनना तारायंत्राचं शिक्षण दिलं आणि रेल्वे स्टेशनवर टेलिग्राफ ऑपरेटरची नोकरी दिली. या कामाच्या अनुभवातून एडिसनना तंत्रज्ञानाची चांगली ओळख झाली.
पुढे एडिसन यांनी अविरतपणे प्रयोग करत अनेक महत्वाचे शोध लावले. त्यापैकी सर्वात प्रसिद्ध म्हणजे विजेचा बल्ब (दिवा). अनेक प्रयोग आणि थोडाथोडा बदल करत शेवटी इ.स. 1879 मध्ये त्यांनी दीर्घकाळ टिकणारा दिवा बनवण्यात यश मिळवलं. या शोधामुळे रात्रीचा काळ दिवसाप्रमाणे उज्ज्वल झाला.
एडिसन यांच्या इतर महत्वाच्या शोधांमध्ये ग्रामोफोन, चलचित्रपट प्रक्षेपक (सिनेमा प्रोजेक्टर), फोनोग्राफ (आवाज रेकॉर्ड करणारे यंत्र) यांचा समावेश होतो. तत्कालीन फोनच्या तंत्रज्ञानातही त्यांनी सुधारणा केल्या.
थोडक्यात, एडिसन यांच्या शोधांमुळे आधुनिक तंत्रज्ञानाची पायाभरणीच पडली असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही.
एडिसन हे अथक परिश्रमी आणि जिज्ञासू वृत्तीचे शास्त्रज्ञ होते. त्यांच्या अविरत संशोधनामुळे आज आपण अनेक सुविधांचा आनंद घेतो. त्यांचं जीवन हे युवा पिढीसाठी प्रेरणास्थान आहे.
थॉमस एडिसन यांच्या आविष्कारांची झुळूक / A Glimpse of Thomas Edison’s Inventions
एडिसन हे अथक प्रयोग करणारे शास्त्रज्ञ होते. त्यांनी आपल्या आयुष्यात अनेक महत्वाचे आविष्कार केले.
त्यापैकी काही खास आविष्कार –
- विजेचा दिवा (बल्ब)
- ग्रामोफोन
- चलचित्रपट प्रक्षेपक (सिनेमा प्रोजेक्टर)
- फोनोग्राफ
- टेलिफोनमध्ये सुधारणा
थॉमस एडिसन हे नाव ऐकले की आपल्या मनात अनेक आविष्कारांची झलक उमटते.
“विजेचा दिवा (Bulb)” या शोधाबद्दल तर सर्वांनाच माहिती आहे.
पण एडिसन यांचं योगदान फक्त दिव्यापर्यंतच थांबत नाही. ते अथक प्रयोगकर्ते आणि युग परिवर्तन घडवून आणणारे अनेक आविष्कारांचे जनक होते.
चला तर मग थॉमस एडिसन यांनी केलेल्या काही प्रमुख आविष्कारांबद्दल जाणून घेऊया –
- विजेचा दिवा (Bulb) –
आज आपण सहज अनुभवत असलेला विजेचा प्रकाश एडिसन यांच्या आविष्कारामुळेच शक्य झाला. इ.स. 1879 मध्ये दीर्घकालीन प्रयत्नांनंतर एडिसन यांनी टिकाऊ आणि चांगला प्रकाश देणारा दिवा तयार केला. यापूर्वी वापरले जाणारे गॅस दिवे धोकादायक आणि मंद प्रकाश देणारे होते. - ग्रामोफोन (Gramophone) –
एडिसन यांनी ग्रामोफोनचा शोध लावला. हे यंत्र ध्वनीची नोंदणी करण्यासाठी आणि पुन्हा वाजवण्यासाठी वापरले जायचे. ग्रामोफोन हे संगीत क्षेत्रात क्रांतिकारी ठरले. - चलचित्रपट प्रक्षेपक (सिनेमा प्रोजेक्टर) (Motion Picture Projector) –
ग्रामोफोनप्रमाणेच एडिसन यांनी दृश्य नोंदवणे आणि दाखवणे शक्य करणारे चलचित्रपट प्रक्षेपक (सिनेमा प्रोजेक्टर) या क्षेत्रातही काम केले. त्यांच्या या आविष्कारामुळेच आज आपण मनोरंजनाचा विविध रंग अनुभवू शकतो. - फोनोग्राफ (Phonograph) –
ग्रामोफोनच्या आधी एडिसन यांनी इ.स. 1877 मध्ये फोनोग्राफचा शोध लावला होता. हे यंत्रही ध्वनीची नोंदणी करण्यासाठी वापरले जायचे, परंतु त्याची कार्यपद्धती ग्रामोफोनपेक्षा वेगळी होती. - टेलिफोनमध्ये सुधारणा (Improvements in Telephone) –
टेलीफोनचा शोध लावला नसला तरी एडिसन यांनी या क्षेत्रातही मोलाचे योगदान दिले. त्यांनी टेलीफोनमध्ये अनेक सुधारणा केल्या, ज्यामुळे संवाद अधिक स्पष्ट आणि दूरवरपर्यंत पोहोचणारा झाला.
वर उल्लेख केलेले हे काही प्रमुख आविष्कार आहेत.
एडिसन यांनी याशिवाय अल्कलाइन बॅटरी, कार्बन पेपर, सिमेंट इत्यादी अनेक गोष्टींचा शोध लावला किंवा त्यात सुधारणा केल्या. त्यांच्या या अथक प्रयत्नांमुळेच आधुनिक जगाची पायाभरणी घडली आणि आपल्या दैनंदिन जीवनातील अनेक गोष्टी सुलभ झाल्या.
या आविष्कारांमुळे आधुनिक जगाचा पाया रचला गेला. एडिसन यांनी केवळ आविष्कारच केले नाही तर त्यांच्या व्यावसायिक दृष्टिकोनामुळे त्यांचे आविष्कार लोकांपर्यंत पोहोचले.
एडिसन अथक परिश्रमी होते. ते दिवसाअरात्र प्रयोग करत. एखादा प्रयोग यशस्वी होईपर्यंत ते प्रयत्न करत राहायचे. त्यांच्या प्रयोगांमध्ये अनेक अपयश आले, परंतु त्यांनी कधी हार मानली नाही. “अपयश म्हणजे मी बरोबर नसलेले 10,000 मार्ग शोधून काढले आहेत,” असे ते म्हणायचे.
एडिसन यांचं जन्मदिवस अमेरिकेत “National Inventors’ Day” म्हणून साजरा केला जातो. त्यांच्या कार्याचा आणि योगदानाचा आदर सर्व जगभर केला जातो.
एडिसन यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे आणि आविष्कारांमुळे आज आपण प्रकाशाचा आनंद घेतो, चित्रपट पाहतो, रेडिओ ऐकतो. त्यांचे कार्य हे मानवजातीच्या प्रगतीचा एक महत्वाचा भाग आहे.
सर सी. व्ही. रमन माहिती मराठी/ Information about Sir C. V. Raman