सिंह – जंगलाचा राजा / Lion – King of the jungle
सिंह हा जंगलाचा राजा म्हणून जगभरात प्रसिद्ध आहे. त्याचा भव्य चेहरा आणि लालसर केस, गंभीर गर्जना आणि ताकद पाहून ही उपमा त्याला सार्थच ठरते .
चला तर मग या राजाच्या वैशिष्ट्यांबद्दल आणि राहणीमानाबद्दल थोडक्यात जाणून घेऊया.
शारीरिक वैशिष्ट्ये –
सिंह हे मांसाहारी प्राणी असून ते जंगलातील सर्वात ताकदीवान प्राण्यांपैकी एक आहेत. त्यांचे शरीर बळकट, पंजे तीक्ष्ण आणि दात सुळेदार असतात. त्यांची गर्जना सुमारे 5 किलोमीटरपर्यंत ऐकू येते. शिकारीच्या वेळी सिंह आपल्या गतीचा आणि ताकदीचा फायदा घेतात.
सामाजिक प्राणी –
सिंह हे एकटे राहण्यापेक्षा कळपात राहणारे प्राणी आहेत. या कळपात मादी सिंह (सिंहिणी), त्यांची पिल्ले आणि एक प्रमुख नर सिंह असतो. कळपाचे नेतृत्व नर सिंह करतो आणि तोच कळपाच्या प्रदेशाचे रक्षण करतो. सिंहिणी सहकार्याने शिकार करतात आणि पिल्लांची देखभाल करतात.
आयुष्य आणि वंशवृद्धि –
सिंहाचे सरासरी आयुष्य जंगलात सुमारे 10 ते 14 वर्षे असते. सिंहिणी साधारणपणे दोन वर्षांनी वयाची झाल्यावर ती 2 ते 3 पिल्लांना जन्म देते. ही पिल्ले जंगलात राहण्याची कला आणि शिकार करण्याची पद्धत आईवडून शिकतात.
संवर्धनाची गरज –
अनेक कारणांमुळे सिंहांच्या संख्येत घट होत आहे. जंगल कमी होणे, शिकारी आणि मानवी वस्ती वाढणे हे त्याचे काही प्रमुख कारण आहेत. त्यामुळे सिंहांचे संरक्षण करणे आणि त्यांचे नैसर्गिक अधिवासस्थान जपून ठेवणे आवश्यक आहे.
वर दिलेल्या माहितीद्वारे सिंहांबद्दल थोडे अधिक समजून आले असेल.
जंगलाच्या आरोग्याचे आणि संतुलनाचे सूचक असलेल्या या राजाचे संरक्षण करणे आपली जबाबदारी आहे.
सिंहाला पँथेरा लिओ (Panthera leo) या शास्त्रीय नावाने ओळखले जाते.
सिंहाच्या दोन मुख्य प्रजाती / Two main species of lion
सध्या पृथ्वीतलावर सिंहाच्या दोन मुख्य प्रजाती आढळतात –
आफ्रिकी सिंह – हे सिंह आफ्रिकेच्या सवाना प्रदेशात मोठ्या कळपात राहतात. त्यांच्या नर सिंहाला दाट आणि गडद रंगाची आयाळ असते.
आशियाई सिंह – हे सिंह भारतातील गुजरात राज्यातील गिर जंगलात आढळतात. त्यांची संख्या फारच कमी आहे. यांच्या नर सिंहालाही आयाळ असते पण ती आफ्रिकी सिंहापेक्षा विरळ आणि हलक्या रंगाची असते.
आफ्रिकी सिंह / African lion
आफ्रिकी सिंह -सवानाचा सन्मान
आफ्रिकी सिंह, जंगलाचा राजा म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या सिंहाच्या दोन प्रमुख प्रजातींपैकी एक आहे. हे भव्य आणि ताकदवान प्राणी आफ्रिकेच्या विशाल सवाना प्रदेशात आढळतात.
आवासस्थान –
आफ्रिकी सिंह हे उप- सहारा आफ्रिकेच्या गवताळ प्रदेशात (सवाना) राहतात. यामध्ये मुख्यत्वेकरून केनिया, टांझानिया, दक्षिण आफ्रिका इत्यादी देशांचा समावेश होतो. या गवताळ प्रदेशात शिकारीसाठी भरपूर मोकळी जागा आणि विविध प्राणी आढळतात, त्यामुळे आफ्रिकी सिंहांना येथे राहणे सोयीचे होते.
वर्ण आणि वैशिष्ट्ये –
नर आफ्रिकी सिंह आपल्या भव्य आणि गडद रंगाच्या आयाळीसाठी ओळखले जातात. ही आयाळ शिकारीच्या वेळी तसेच इतर सिंहांना दाद देण्यासाठी उपयुक्त ठरते. मादी सिंहिणींची आयाळ नसते किंवा कमी असते. दोन्ही लिंगांच्या शरीराचा रंग पिवळसर तपकिरी असतो. सिंह हे बळकट आणि मांसल प्राणी आहेत. त्यांचे पंजे तीक्ष्ण आणि दात सुळेदार असतात. त्यांची गर्जना जंगलात दणाणून उठते.
सामाजिक राहणीमान –
आफ्रिकी सिंह एकटे राहण्यापेक्षा कळपात राहणारे प्राणी आहेत. या कळपात मादी सिंह (सिंहिणी), त्यांची पिल्ले आणि एक प्रमुख नर सिंह असतो. कळपाचे नेतृत्व नर सिंह करतो आणि तोच कळपाच्या प्रदेशाचे रक्षण करतो. मादी सिंह सहकार्याने शिकार करतात आणि पिल्लांची देखभाल करतात. कधीकधी काही ठिकाणी अनेक नर सिंह असलेले कळपही आढळतात.
शिकार आणि आहार –
सिंह हे मांसाहारी प्राणी आहेत. ते जंगलातील विविध प्राण्यांची शिकार करतात जसे की झेब्रा, गेंडे, हरण, जंगली डुक्कर इत्यादी. शिकारीची जबाबदारी बहुतेकदा सिंहिणी करतात. त्यांची टोळीची रणनीती आणि सहकार्य शिकारीमध्ये यशस्वी ठरते.
संवर्धनाची चिंता –
आवासस्थान कमी होणे, शिकारी, युद्ध आणि मानवी वस्ती वाढणे यामुळे आफ्रिकी सिंहांच्या संख्येत घट होत आहे. त्यांचे संरक्षण करणे आणि राहण्याची उत्तम जागा उपलब्ध करणे आवश्यक आहे. अनेक राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये राखून आफ्रिकी सिंहांचे संरक्षण केले जात आहे.
आशियाई सिंह / Asiatic lion
आशियाई सिंह – गिरीचा अभिमान
आशियाई सिंह, जंगलाचा राजा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या सिंह (Panthera leo) या प्रजातीपैकी एक दुर्मीळ उपविभाग आहे.
भारतातील गुजरात राज्यातील गिर जंगलात हे सिंह आपल्या राजेशाही थाटाने वावरतात.
हे आशियाई सिंह आपल्या आफ्रिकी समकक्षांपेक्षा काही वेगळे वैशिष्ट्ये प्रदर्शित करतात.
एकमेव निवासस्थान –
आशियाई सिंह हे भारतीयांचे अभिमान आहेत. हे सिंह पूर्वी आशियाच्या अनेक प्रदेशात आढळत होते. इतिहासात एक काळ असा होता जेव्हा आशियाई सिंह तुर्कस्तान ते बंगालच्या प्रदेशापर्यंत विहार करत होते.
परंतु अधिवासाचा विनाश आणि शिकारीमुळे जवळपास नामशेष झाले. सध्या जगातील सर्व आशियाई सिंह फक्त गुजरातच्या गिर जंगलात आढळतात. त्यामुळेच त्यांना भारताचे रत्न असे म्हटले जाते.
शारीरिक वैशिष्ट्ये –
आफ्रिकी सिंहाच्या तुलनेत आशियाई सिंह बारीक आणि हलक्या बांध्याचे असतात. त्यांचे केसही आफ्रिकी सिंहांच्या इतके गडद नसून थोडे तपकिरी असते. नर आशियाई सिंहाना देखील आयाळ असते पण ती आफ्रिकी सिंहापेक्षा विरळ आणि हलक्या रंगाची असते. काही नर आशियाई सिंहांना अगदी कमी आयाळ असते किंवा बिलकुल नसतेही.
स्वभाव आणि राहणीमान –
इतर सिंहाप्रमाणे आशियाई सिंहही कळपात राहतात. या कळपाचे बांधण साधारणपणे आफ्रिकी सिंहाच्या कळपासारखेच असते. मादी सिंहणी शिकारी करतात तर नर सिंह कळपाच्या प्रदेशाचे रक्षण करतो. एखादा नवीन नर सिंह कळपात येण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा कळपातील प्रमुख नर सिंह त्याच्याशी भयंकर झगडा करतो.
संवर्धनाचे यश –
आशियाई सिंह अतिशय दुर्मीळ प्राणी आहेत.आशियाई सिंह हे अतिशय गंभीर संकटात होते. एकेकाळी जवळपास नामशेष झालेल्या या प्रजातीचे संरक्षण करण्यासाठी भारताच्या वन विभागासह अनेक संस्थांनी प्रयत्न केले.
गिर जंगलाचा अभयारण्य म्हणून विकास करण्यात आला आणि शिकार पूर्णपणे बंद करण्यात आली. या प्रयत्नांचे फळ मिळाले आणि आशियाई सिंहांच्या संख्येत वाढ होत आहे. त्यामुळे गेल्या काही दशकांत आशियाई सिंहांच्या संख्येत वाढ झाली आहे. हे वन्यजीव संरक्षणाचे एक मोठे यश मानले जाते .
राष्ट्रीय चिन्ह –
आशियाई सिंह हे भारत देशाचे राष्ट्रीय प्राणी आहे. हे सिंह भारताच्या सभ्यता आणि पराक्रमाचे प्रतीक मानले जातात. त्यांचे अस्तित्व जपून ठेवणे आपली राष्ट्रीय जबाबदारी आहे.
वर दिलेल्या माहिती आशियाई सिंहांबद्दल जाणून घेण्यास मदत होईल. हे दुर्मीळ प्राणी आपल्या देशाचा अभिमान आहेत. त्यांचे संरक्षण करणे आणि त्यांचे नैसर्गिक अधिवासस्थान जपून ठेवणे आवश्यक आहे.
हे दुर्लभ आणि भारताचे अभिमान असलेले सिंह आपल्या पुढच्या पिढींनाही पाहायला मिळतील याची जबाबदारी आपलीच आहे.
उंटाची माहिती मराठी/ Camel Information In Marathi