संकरीत ऊर्जा म्हणजे काय (What is hybrid energy) ?
संकरीत ऊर्जा म्हणजे विविध प्रकारच्या नूतनीकरणीय ऊर्जास्रोतांचे एकत्रीकरण आहे.
यामध्ये सूर्य ऊर्जा, पवन ऊर्जा, हायड्रोइलेक्ट्रिक ऊर्जा, भूऔष्णिक ऊर्जा, बायोगॅस इत्यादींचा समावेश होतो.
संकरीत ऊर्जा ही पारंपरिक जीवाश्म इंधनांवर अवलंबून न राहता स्वच्छ आणि टिकाऊ ऊर्जा स्रोतांचा वापर करून ऊर्जा गरजा पूर्ण करण्याचा एक मार्ग आहे.
संकरीत ऊर्जेचे फायदे कोणते (What are the advantages of hybrid energy)?
संकरीत ऊर्जेचे अनेक फायदे आहेत, त्यातील काही खालीलप्रमाणे आहेत –
संकरीत ऊर्जेचे पर्यावरणीय फायदे –
- कमी कार्बन उत्सर्जन – संकरीत ऊर्जा ही जीवाश्म इंधनांपेक्षा कमी कार्बन उत्सर्जन करते, ज्यामुळे हवा प्रदूषण आणि हवामान बदल कमी होण्यास मदत होते.
- स्वच्छ ऊर्जा – संकरीत ऊर्जा ही प्रदूषण मुक्त ऊर्जा स्त्रोत प्रदान करते, ज्यामुळे हवा, पाणी आणि माती प्रदूषण कमी होते.
- नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन – संकरीत ऊर्जा ही नूतनीकरणीय ऊर्जा स्त्रोतांवर आधारित असल्यामुळे ती टिकाऊ आहे आणि नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन करते.
संकरीत ऊर्जेचे आर्थिक फायदे –
- ऊर्जा सुरक्षा – विविध ऊर्जा स्त्रोतांवर अवलंबून राहून संकरीत ऊर्जा ही ऊर्जा सुरक्षा प्रदान करते आणि ऊर्जा आयातीवर असलेला भार कमी करते.
- रोजगार निर्मिती – संकरीत ऊर्जा क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात रोजगार निर्मिती होते.
- ग्रामीण विकास – संकरीत ऊर्जा प्रकल्प ग्रामीण भागात ऊर्जा पुरवठा वाढवण्यास मदत करतात आणि आर्थिक विकासाला चालना देतात.
संकरीत ऊर्जेचे सामाजिक फायदे –
- आरोग्य सुधारणे – संकरीत ऊर्जा ही हवा प्रदूषण कमी करते, ज्यामुळे लोकांचे आरोग्य सुधारण्यास मदत होते.
- जीवनशैली सुधारणे – संकरीत ऊर्जा ही ग्रामीण भागात ऊर्जा पुरवठा वाढवण्यास मदत करते, ज्यामुळे लोकांची जीवनशैली सुधारण्यास मदत होते.
- ऊर्जा गरिबी कमी करणे – संकरीत ऊर्जा ही ऊर्जा गरिबी कमी करण्यास मदत करते आणि सर्वांसाठी ऊर्जा उपलब्ध करून देण्यास मदत करते.
संकरीत ऊर्जा ही भविष्यातील ऊर्जा आहे आणि ती अनेक फायदे प्रदान करते.
पारंपरिक ऊर्जा स्त्रोतांवरून संकरीत ऊर्जेकडे स्विच करणे हे पर्यावरण, अर्थव्यवस्था आणि समाजासाठी फायदेशीर ठरेल.
संकरीत ऊर्जेचे प्रकार (Types of Hybrid Energy)–
संकरीत ऊर्जा म्हणजे विविध प्रकारच्या नूतनीकरणीय ऊर्जास्रोतांचे एकत्रीकरण.
यात सूर्य ऊर्जा, पवन ऊर्जा, हायड्रोइलेक्ट्रिक ऊर्जा, भूऔष्णिक ऊर्जा, बायोगॅस इत्यादींचा समावेश आहे.
1. पूरक संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
या प्रणालीमध्ये दोन किंवा अधिक ऊर्जास्रोत एकत्रित केले जातात जे एकमेकांना पूरक असतात.
उदाहरणार्थ, सूर्य ऊर्जा प्रणाली आणि पवन ऊर्जा प्रणाली एकत्रित करून दिवसा सूर्यप्रकाश आणि रात्री आणि ढगाळ दिवसात पवन ऊर्जेचा वापर करून ऊर्जा निर्मिती केली जाऊ शकते.
2. हायब्रीड संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
या प्रणालीमध्ये दोन किंवा अधिक ऊर्जास्रोत एकत्रित केले जातात जे एकमेकांशी संवाद साधतात आणि ऊर्जा निर्मितीची कार्यक्षमता वाढवतात.
उदाहरणार्थ, बायोगॅस वीज निर्मिती यंत्र आणि सौर ऊर्जा पॅनेल एकत्रित करून बायोगॅसपासून निर्माण होणाऱ्या उष्णतेचा वापर सौर ऊर्जा पॅनेलची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
3. मायक्रो-ग्रिड संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
या प्रणालीमध्ये लहान क्षमतेच्या ऊर्जास्रोतांचा वापर करून स्थानिक स्तरावर ऊर्जा पुरवठा केला जातो. हे ग्रामीण भागात आणि विकेंद्रित ऊर्जा पुरवठ्यासाठी उपयुक्त आहे.
4. ऑफ-ग्रिड संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
या प्रणालीमध्ये विद्युत ग्रीडशी कनेक्ट न करता ऊर्जा पुरवठा केला जातो. हे दुर्गम भागात आणि वीजपुरवठा नसलेल्या ठिकाणी उपयुक्त आहे.
संकरीत ऊर्जेचे काही प्रमुख प्रकारांचे उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत-
1. सौर-पवन संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
- या प्रणालीमध्ये सूर्य ऊर्जा पॅनेल आणि पवन टर्बाइन एकत्रित करून ऊर्जा निर्मिती केली जाते.
- दिवसा सूर्य ऊर्जा आणि रात्री आणि वाऱ्याच्या वेळी पवन ऊर्जा मिळते.
- घरे, व्यवसाय आणि औद्योगिक इकाईंसाठी ऊर्जा पुरवण्यासाठी उपयुक्त.
2. सौर-बायोगॅस संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
- या प्रणालीमध्ये सूर्य ऊर्जा पॅनेल आणि बायोगॅस वीज निर्मिती यंत्र एकत्रित करून ऊर्जा निर्मिती केली जाते.
- सूर्य ऊर्जा आणि बायोगॅस या दोन्ही ऊर्जास्रोतांचा वापर करून वीजेची निर्मिती करते.
- ग्रामीण भागात ऊर्जा पुरवठा आणि शेतीसाठी उपयुक्त.
3. सौर-हवा-डिझेल संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
- या प्रणालीमध्ये सूर्य ऊर्जा पॅनेल, पवन टर्बाइन आणि डिझेल जनरेटर एकत्रित करून ऊर्जा निर्मिती केली जाते.
- सूर्य आणि पवन ऊर्जा पुरवठा नसताना डिझेल जनरेटर ऊर्जा पुरवठा करते.
- दूरस्थ आणि दुर्गम भागात ऊर्जा पुरवठा आणि मोठ्या ऊर्जा गरजा पूर्ण करण्यासाठी उपयुक्त.
4. इतर संकरीत ऊर्जा प्रणाली –
- जलविद्युत-सूर्य ऊर्जा
- जलविद्युत-पवन ऊर्जा
- भूऔष्णिक-सूर्य ऊर्जा
- बायोगॅस-पवन ऊर्जा
संकरीत ऊर्जा प्रणाली निवडताना विचारात घेण्याच्या बाबी –
- ऊर्जा गरजा
- उपलब्ध ऊर्जास्रोत
- स्थानिक हवामान
- आर्थिक व्यवहार्यता
- तंत्रज्ञानाची उपलब्धता
संकरीत ऊर्जा ही भविष्यातील ऊर्जा गरजा पूर्ण करण्याचा एक अत्यंत महत्वाचा मार्ग आहे.
विविध प्रकारच्या संकरीत ऊर्जा प्रणाली उपलब्ध असल्यामुळे, आपण आपल्या गरजेनुसार आणि परिस्थितीनुसार योग्य प्रणाली निवडू शकतो.