गुढी पाडवा – मराठी नववर्षाचा उत्सव
गुढी पाडवा हा महाराष्ट्रातील सर्वात आनंददायी आणि उत्साहात साजरा केला जाणारा सण आहे.
गुढी पाडवा हा मराठी संस्कृती आणि परंपरांचा उत्सव आहे.
चैत्र शुद्ध प्रतिपदेला म्हणजेच हिंदू दिनदर्शिकेनुसार नवीन वर्षाची सुरुवात होते. त्यामुळे गुढी पाडवा हे महाराष्ट्रात नवीन वर्षाच्या स्वागताचे प्रतीक आहे.
गुढीची उभारणी – विजयाचे लक्षण–
या दिवशी घराच्या दारापुढे उंच आणि सुंदर गुढी उभारली जाते. बांबूच्या काडीला रंगीबेरंगी नवीन साडी किंवा गुढी वस्त्र , कडुलिंबाची डहाळी, फुलांच्या माळा आणि तांब्याचा कलश यांनी सजवून ही गुढी तयार केली जाते. ही उंचावर उभारलेली गुढी विजयाचे आणि सकारात्मकतेचे प्रतीक आहे.
गुढी पाडव्याचे महत्त्व–
गुढी पाडवा मागे अनेक कथा आहेत. काहींच्या मते, हा दिवस श्रीरामाच्या अयोध्येला परतीच्या निमित्ताने साजरा केला जातो. तर काहींच्या मते, या दिवशी ब्रम्हदेवाने सृष्टीची निर्मिती केली असे सांगितले जाते. सर्वच कथांमध्ये नवीन सुरुवात आणि विजयाचा सूर आहे.
धार्मिक महत्त्व–
- हिंदू धर्मात, गुढी पाडवा हा ब्रह्मादेवाने सृष्टीची निर्मिती केलेला दिवस मानला जातो.
- भगवान श्रीरामाचा वनवास पूर्ण करून अयोध्येला परत येण्याचा दिवसही हाच आहे.
- चैत्र शुद्ध प्रतिपदा हा दिवस नवीन वर्षाची सुरुवात दर्शवतो.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व–
- गुढी पाडवा हा मराठी नववर्षाचा दिवस असल्यामुळे, नवीन वर्षाची शुभेच्छा देण्यासाठी आणि साजरा करण्यासाठी लोक एकत्र येतात.
- गुढी उभारणे हे विजयाचे प्रतीक मानले जाते आणि सकारात्मकता आणि आशावाद दर्शवते.
- घरात पूजा करून आणि गोड पदार्थ बनवून, कुटुंब आणि समाजामध्ये प्रेम आणि बंधुभाव वाढवण्यावर भर दिला जातो.
- ढोल-ताशांच्या गजरात शोभायात्रा निघणे आणि रंगीबेरंगी रांगोळ्या काढणे हे उत्सवाचे आकर्षण वाढवते.
वैज्ञानिक महत्त्व–
- चैत्र शुद्ध प्रतिपदा हा दिवस सूर्यमकर राशीतून मेष राशीत प्रवेश करतो, त्यामुळे दिवस मोठा आणि रात्र लहान होऊ लागते.
- हवामान सुखद होते आणि नवीन पिकांची पेरणी सुरू होते.
निष्कर्ष–
गुढी पाडवा हा केवळ सण नाही तर नवीन सुरुवात, आशावाद, आणि सामाजिक-सांस्कृतिक बंधुभावाचा उत्सव आहे. धार्मिक, सामाजिक आणि वैज्ञानिक दृष्टीनेही या दिवसाला विशेष महत्त्व आहे.
गुढीपाडवा साठी लागणारे साहित्य-
बांबूची काडी – 5 ते 6 फूट लांबीची बांबूची काडी निवडा.काडी सरळ आणि मजबूत असल्याची खात्री करा.
गुढी वस्त्र – हे गुढी उभारण्यासाठी वापरले जाणारे खण, खादी किंवा रेशमी वस्त्र असते.
कडुलिंबाची डहाळी– शुभत्व आणि चांगल्या आरोग्यासाठी कडुलिंबाची डहाळी वापरली जाते.
पूजेसाठी फुले – चाफ्याची फुलं किंवा झेंडू,गुलाब इतर फुलं पण चालतात. सुगंध आणि सौंदर्यसाठी फुलं वापरली जातात.
साखरेडी माळ– गोडी आणि समृद्धीसाठी साखरेडी माळ वापरली जाते.
इतर साहित्य– सुतळी, पाट, हळद, कुंकू, अष्टगंध, अक्षता, दाराला आंब्याचे तोरण, रांगोळी, तुपाचा दिवा, विड्याची पानं, फळं, सुपारी, ताम्हण पळी, हार, सुटी फुलं
गुढी वस्त्र–
गुढी पाडव्याच्या दिवशी उभारली जाणारी “गुढी” ही केवळ बांबूची काडी आणि रंगीबेरंगी कपडे नाहीये. त्यावर बांधले जाणारे “गुढी वस्त्र” हाही या सणाचा एक महत्वाचा आणि प्रतीकात्मक भाग आहे.
गुढी वस्त्र म्हणजे काय?
गुढी वस्त्र हे रंगीबेरंगी खण, खादी, रेशमी वस्त्र असते ज्याचा वापर गुढी साठी केला जातो. हे कपडे बांबूच्या काडीवर बांधले जातात आणि त्यामुळे गुढीला आकर्षक आणि देखणी करण्यास मदत करतात.
गुढी वस्त्राचे स्वरूप–
- गुढी वस्त्र हे रेडिमेड गुढीसाठी तयार केलेले वस्त्र असते किंवा साडी असते.
- हे वस्त्र रंगीबेरंगी असते.गुढी वस्त्र तयार करण्यासाठी खण, खादी, रेशमी किंवा सिंथेटिक कपडे वापरला जातो.
- पारंपरिक गुढी वस्त्रात लाल, हिरवा आणि केशरी हे रंग जास्त वापरले जायचे .
- आधुनिक काळात, गुढी वस्त्रांमध्ये विविधता पाहायला मिळते. वेगवेगळे रंग, डिझाईन्स आणि पॅटर्न आता बाजारात उपलब्ध आहेत. काही गुढी वस्त्रांवर शुभेच्छा, मंत्र किंवा देवतांची चित्रेही असतात.
गुढी वस्त्राचे महत्त्व–
गुढी वस्त्र ही पिढ्यांपासून चालत आलेली परंपरा आहे.
- गुढी वस्त्र हे गुढीला आकर्षक आणि देखणी बनवते परंतु गुढी वस्त्र हे केवळ सजावट नसून त्याचे वेगळे महत्त्व आहे.
- पारंपरिक गुढी वस्त्रांमध्ये वापरलेले रंग हे शुभ आणि सकारात्मक मानले जातात.रंगीबेरंगी वस्त्र समृद्धीचे प्रतीक मानले जाते.
- कडुलिंब हे सकारात्मकता आणि नकारात्मक शक्तींपासून संरक्षणाचे प्रतीक आहे तसेच चांगल्या आरोग्यासाठी कडुलिंबाची डहाळी वापरली जाते.
- तांब्याचा कलश हा शुभता आणि समृद्धीचे प्रतीक आहेत.
गुढी वस्त्र कसे बनवावे?
- आपण बाजारातून तयार गुढी वस्त्र खरेदी करू शकता किंवा
- स्वतःच्या आवडीनुसार कपडे निवडून घरातही गुढी वस्त्र बनवू शकता किंवा
- गुढी ला नवीन कोरी साडी सुद्धा वापरतात .
आपल्या आवडीनुसार आणि परंपरेनुसार गुढी वस्त्र निवडा आणि गुढी पाडवा धडाडक्याने साजरा करा!
गुढी पाडवा सण कसा साजरा केला जातो ?
- लवकर उठून घराची स्वच्छता करावी आणि रांगोळ्या काढावी .
- गुढी बनवण्यासाठी बांबूची काडी, गुढी वस्त्र, फुलांच्या माळा,कडुलिंबाचा पाला आणि तांब्याचा कलश तयार ठेवावे .
- सूर्योदयाच्या वेळी, गुढी उभारून आरती लावून ओवाळावे.
- घरात पंचांग पूजा आणि गणपती पूजा, देवाची पूजा करावी.
- कुटुंबातील ज्येष्ठांचा आशीर्वाद घ्यावा .
- गोडधोडा पदार्थ बनवावे , जसे की पुरणाच्या पोळ्या, शेंगदाण्याचे लाडू, गुळाची पोळी,खीर इत्यादी.
- गुढी पाडव्याच्या दिवशी छान,पारंपरिक नवीन कपडे घालावे आणि एकमेकांना शुभेच्छा द्याव्या.
सार्वजनिक ठिकाणी गुढी पाडवा सण कसा साजरा करतात ?
- सार्वजनिक ठिकाणी रंगीबेरंगी रांगोळ्या काढतात .
- ढोल-ताशांच्या गजरात शोभायात्रा निघतात आणि लोक नाच गाण्यात मग्न होतात.
- कुटुंब आणि मित्रमंडळी एकत्र येऊन भोजन करतात आणि आनंद घेतात.
- काही ठिकाणी, रात्रीच्या वेळी भजन-कीर्तनाचे कार्यक्रम आयोजित करतात .
- चांदण्या रात्रीचा आनंद घेतात.
याव्यतिरिक्त, आपण खालील गोष्टी करू शकता–
- नवीन वर्षासाठी संकल्प करा.
- गरजूंना दान करा.
- आपल्या घरात आणि समाजात सकारात्मकता आणि आनंद पसरवा.
गुढी पाडवा सण हा मराठी संस्कृतीचा आणि परंपरेचा एक सुंदर भाग आहे. हा सण नवीन वर्षाची सुरुवात दर्शवतो आणि आशावाद, सकारात्मकता आणि सामाजिक बंधुभाव यांचा संदेश देतो.
आपण सर्वजण हा सण आनंदाने आणि उत्साहाने साजरा करूया!
गुढी पाडवा हा केवळ सणच नाही तर नवीन वर्षाच्या उत्साहात नवीन सुरुवातीचे स्वागत करण्याचा आणि चांगल्या भविष्यासाठी प्रार्थना करण्याचा एक सुंदर शुभ दिवस आहे .
गुढी पाडवा रांगोळी–
पुरणाची पोळी रेसिपी–
पुरणाची पोळी हा मराठी संस्कृतीचा एक अभिमान आणि गुढी पाडव्यासारख्या सणांमध्ये विशेष बनवली जाणारी खास गोड़ पोळी आहे. चला तर पाहुयात कशी बनवायची पुरणाची पोळी…
पुरणा साठी लागणारे पदार्थ–
- चणा डाळ – 1 कप
- गुळ ( किसलेला ) – 1 कप
- पाणी – 2 ½ कप
- हळद – ¼ चमचा
- वेलची पूड – ½ चमचा
- जायफळ पूड – ¼ चमचा
- तूप – 2 टेबलस्पून
पोळीच्या पिठा साठी–
- गहू पीठ – 2 कप
- मैदा – 1 कप (optional)
- मीठ – चवीनुसार
- तेल – 1 टेबलस्पून
- पाणी – गरजेनुसार
- पुरणा तयार करणे–
- चणा डाळ स्वच्छ धुवा आणि कुकरमध्ये 2 ½ कप पाण्यासोबत टाका. हळद ¼ चमचा घालून 3 शिट्टी (whistled) शिजवा.
- शिजलेली डाळ थंड झाल्यावर मिक्सरमध्ये किंवा पुरण यंत्रामध्ये वाटून घ्या.
- एका कढईमध्ये तूप गरम करा आणि वाटून घेतलेली डाळ घाला.
- गुळाची पेस्ट आणि वेलची पूड, जायफळ पूड घाला आणि मंद आचेवर पुरान सुटसुटीत होईपर्यंत हलवत राहा.
- पुरण तयार झाल्यावर गॅस बंद करा आणि बाजूला ठेवा.
- पिठाची तयारी–
- एका वाटीमध्ये गहू पीठ आणि मैदा (optional) घ्या.
- त्यामध्ये मीठ आणि तेल टाका आणि मळून घ्या.
- गरजेनुसार थोडे थोडे पाणी घालत कणखर पोळीचा पिठागीवा.
- पिठाची पोळी लाटण्यासाठी 15 मिनिटे झाकण ठेवा.
- पोळी लाटणे आणि भाजणे–
- एका स्वच्छ वळणावर थोडे पीठ टाकून पोळी लाटणीसाठी भिजवलेल्या कणकेचा एक गोळा घ्या.
- पोळी लाटणे सुरू करा आणि पुरणाचा गोळा पोळीच्या मध्यभागी ठेवा.
- पुरणाचा च्या बाजूला थोडे पाणी लावा आणि पोळीच्या चारही बाजूंनी बंद करा.
- आता लाटणीच्या मदतीने पुन्हा एकदा पोळी लाटून घ्या.
- तवा गरम करा आणि थोडेसे तूप सोडा.
- लाटलेली पोळी तव्यावर टाका आणि दोन्ही बाजूंनी सोनेरी रंग येईपर्यंत शेकून घ्या.
- पुरणाच्या पोळीवर थोडेसे तूप सोडा .
टीप्स–
- पोळी लाटताना खूप पातळ होऊ न द्या.
- पुरण तयार करताना जर जास्त कोरडे वाटले तर थोडे दूध घालू शकता.
- पोळी लाटताना खूप पातळ लाटू नये .
- पोळी भाजताना मध्यम आच वापरा.
- पोळी शेकताना जास्त दाब द्यायची गरज नाही.
आपली स्वादिष्ट आणि सुगंधी पुरणाची पोळी तयार आहे! गरमागर सर्व्ह करा आणि गुढी पाडवा सारख्या सणांचा आनंद घ्या!