निळा देवमासा(ब्लू व्हेल)– महासागराचा राजा (Blue Whale – King of the Ocean)
निळा देवमासा हा पृथ्वीवर सध्या जिवंत असलेला सर्वात मोठा प्राणी आहे. हे इतके मोठे असते कि त्याचे वजन सुमारे 200 टनांपर्यंत – म्हणजे जवळपास 12 हत्तींच्या इतके असू शकते! नवजात बाळ सुद्धा वेळी 3 टनांपर्यंत वजनाचे असते.
आपल्याला हे जाणून आश्चर्य वाटेल, पण निळा देवमासा हा सौम्य स्वभावाचा प्राणी आहे.
निळा देवमासा– आकार आणि वैशिष्ट्ये (Blue Whale- Size and Characteristics)
आकार –
- निळा देवमासा हा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा प्राणी आहे.
- ते 30 मीटर (100 फुट) लांबीपर्यंत वाढू शकतात, जे फुटबॉल मैदानाच्या लांबीइतके आहे.
- नवजात बाळ सुद्धा जन्माच्या वेळी 2.7 टनांपर्यंत वजनाचे असते.
- त्यांची जीभ हत्तीइतकी मोठी असू शकते आणि त्यांचे हृदय गोल्फ कार्टच्या आकाराएवढे असते.
वैशिष्ट्ये –
- निळ्या रंगाचा, पांढऱ्या पोटाचा आणि डोक्यावर पांढऱ्या डाग असलेला.
- लांब, पातळ शरीर आणि दोन मोठे फ्लिपर्स.
- शक्तिशाली शेपटी जी त्यांना पाण्यातून ढकलण्यास मदत करते.
- क्रिल नावाच्या लहान जीवांवर जगणारे.
- 1600 किलोमीटर (1000 मैल) पर्यंत अंतरावर ऐकू येणाऱ्या कर्कश आवाज काढण्यास सक्षम.
- एका श्वासात 40 मिनिटे ते 2 तासांपर्यंत पाण्याखाली राहू शकतात.
निळा देवमासा– ध्वनी आणि संवाद (Blue Whale- Sound and Communication)
निळा देवमासा हा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा प्राणी आहे आणि त्याच्या अनेक वैशिष्ट्यांपैकी एक म्हणजे त्याचा अद्वितीय ध्वनी आणि संवाद प्रणाली.
ध्वनी –
- निळा देवमासा खूप कर्कश आवाज काढू शकतो. हे आवाज इतके जोरदार असतात कि 1600 किलोमीटर (1000 मैल) अंतरापर्यंत इतर निळ्या देवमाशांना ऐकू येऊ शकतात.
- हे आवाज अनेक प्रकारचे असतात, जसे की “पल्स”, “हूप”, “चिरप” आणि “स्क्रॅप” यांचा समावेश आहे.
- प्रत्येक प्रकारचा आवाज वेगळ्या संदेशासाठी वापरला जातो, जसे की
- धोका दर्शवणे
- संभाव्य जोडीदाराला आकर्षित करणे
- आपल्या पिल्लांशी संपर्क साधणे
संवाद –
- निळा देवमासा ध्वनी व्यतिरिक्त इतर पद्धतींनीही संवाद साधतात.
- ते शरीराची भाषा वापरतात, जसे की
- डोक्यावरून पाणी उडवणे
- पंखांनी चिरडणे
- एकमेकांना चोचीने स्पर्श करणे
- ते स्पर्शाद्वारेही संवाद साधतात.
संवादाचे महत्त्व –
- निळ्या देवमाशांसाठी संवाद अत्यंत महत्त्वाचा आहे.
- ते एकमेकांशी संपर्कात राहण्यासाठी, धोक्यांपासून सावध राहण्यासाठी आणि शिकार करण्यासाठी संवादावर अवलंबून असतात.
- निळ्या देवमाशांच्या संवाद प्रणालीचा अभ्यास करणे शास्त्रज्ञांना या अद्भुत प्राण्यांना चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते.
निळा देवमासा हा एक अद्भुत प्राणी आहे आणि त्याच्या ध्वनी आणि संवाद प्रणाली ही त्याच्या अनेक आकर्षक वैशिष्ट्यांपैकी एक आहे.
अतिरिक्त माहिती –
- निळ्या देवमाशांच्या आवाजांचा अभ्यास करण्यासाठी शास्त्रज्ञ विविध तंत्रज्ञानाचा वापर करतात, ज्यात हायड्रोफोन आणि ध्वनी रेकॉर्डरचा समावेश आहे.
- निळ्या देवमाशांच्या संवादाचा अभ्यास करण्यामुळे शास्त्रज्ञांना त्यांच्या वर्तनाबद्दल आणि त्यांच्या सामाजिक रचनेबद्दल अधिक जाणून घेण्यास मदत होते.
- निळ्या देवमाशांच्या संवादाचा अभ्यास करणे त्यांच्या संरक्षणासाठी देखील महत्त्वाचे आहे.
निळा देवमासा- धोक्यात असलेली स्थिती ( Blue Whale- Endangered status)
निळा देवमासा हा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा आणि अद्भुत प्राणी असूनही दुर्दैवाने तो सध्या लुप्तप्राय (Endangered) स्थितीत आहे. याचा अर्थ असा आहे कि येत्या काळात त्यांची संख्या आणखी कमी होण्याची शक्यता आहे आणि ते पूर्णपणे नामशेष होण्याचा धोका आहे.
कशामुळे लुप्तप्राय?
19 व्या शतकाच्या अखेरीस आणि 20 व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात निळ्या देवमाशांची मोठ्या प्रमाणात शिकार केली गेली. त्यांच्या तेलासाठी आणि मासासाठी अतोनात शिकार करण्यामुळे त्यांची संख्या झपाट्याने कमी झाली.हे तेल इंधन आणि इतर उत्पादनांमध्ये वापरले जात होते.
20 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात निळ्या देवमाशांची शिकार करणे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर बंदी घालण्यात आले. पण तरीही प्रदूषण आणि जालात अडकल्यामुळे निळ्या देवमाशांना अजूनही धोका आहे.
आजची स्थिती
शिकार बंद करून संरक्षणाच्या प्रयत्नांमुळे निळ्या देवमाशांची संख्या हळूहळू वाढत आहे. पण तरीही, अंदाजानुसार जगभरात फक्त 10,000 ते 25,000 निळे देवमासा राहिले आहेत.
International Union for Conservation of Nature (IUCN) ने निळ्या देवमाशाला “लुप्तप्राय” (Endangered) असा दर्जा दिला आहे.
धोका काय आहे?
निळ्या देवमाशांना अजूनही अनेक धोक्यांचा सामना करावा लागतो. जळालेल्या जहाजांचे अवशेष, समुद्री प्रदूषण आणि जहाजांशी टक्कर हे काही प्रमुख धोके आहेत.
आपण काय करू शकतो?
निळ्या देवमाशांचे संरक्षण करणे अतिशय महत्वाचे आहे. आपण खालील गोष्टी करून मदत करू शकता –
- निळ्या देवमाशांच्या संरक्षणासाठी काम करणाऱ्या संस्थांना देणगी द्या.
- समुद्री प्रदूषण कमी करण्यासाठी प्रयत्न करा.
- निळ्या देवमाशांबद्दल जागरुकता निर्माण करा.
निळा देवमासा हा आपल्या महासागराचा आणि पृथ्वीचा एक अविभाज्य भाग आहे. त्यांचे संरक्षण करणे आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे.
निळा देवमासा- मजेदार तथ्य (Blue Whale- Fun Facts)
निळा देवमासा जगातील सर्वात मोठा प्राणी असूनही त्याच्याबद्दल काही खास वैशिष्ट्ये आहेत जी तुम्हाला थक्क करतील!
श्वासाचा चॅम्पियन – निळा देवमासा एका श्वासात तब्बत 40 मिनिटे ते 2 तासांपर्यंत पाण्याखाली राहू शकतो! आपण तर फक्त 2 ते 4 मिनिटेच श्वास रोखू शकतो.
शक्तिशाली फवारे – निळा देवमासा श्वास घेताना पाण्याचा एक मोठा फवारा बाहेर काढतो. हे फवारे 10 ते 12 मीटर (30 ते 40 फूट) उंच असू शकतात! हे फवारे इतके उंच असतात कि जहाज चालवणारे देखील ते लांबवरून पाहू शकतात. हे पाहणे खरोखर एक अद्भुत दृश्य असते!
जिभेचा राक्षस – निळा देवमासाची जिभ एवढी मोठी असते कि ती आफ्रिकेच्या जंगलात आढळणाऱ्या हत्तीइतकी मोठी असते! त्यांची जिभ वजनाने सुमारे 2.5 टनांपर्यंत असू शकते. यावर विश्वास बसणे कठीण आहे, नाही का?
छोटे खाणे, मोठे परिणाम – निळा देवमासा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा प्राणी असला तरी तो अगदी सूक्ष्म प्राणी असलेल्या क्रिलवर (krill) जगतो. हे क्रिल त्याच्या विशिष्ट “बालेन प्लेट्स” (Baleen plates) चाळून मिळवतो. एक दिवसात ते टनाच्या हिशोबाने क्रिल खाऊ शकतात!
लहान मूल, मोठे हृदय – जन्माला आलेले निळा देवमासाचे बाळ सुद्धा जन्माच्या वेळी 3 टनांपर्यंत वजनाचे असते. मात्र, सर्वात आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे नवजात बाळाचे हृदय! हे इतके मोठे असते कि त्यात एका लहान कार इतके रक्त सामावू शकते.
या मजेदार तथ्यांवरून तुम्हाला निळा देवमासा किती विलक्षण प्राणी आहे हे नक्कीच कळले असेल!
आपण हे देखील वाचू शकता –
सिंह माहिती मराठी
उंटा ची माहिती मराठी
निळा देवमासा हा एक सस्तन प्राणी आहे का (Is the Blue Godfish a mammal)?
होय, निळा देवमासा हा एक सस्तन प्राणी आहे. तो माशासारखा दिसत असला तरीही त्याला स्तनपायी प्राण्यांचे सर्व गुणधर्म आहेत.
निळा देवमासा सस्तन प्राणी असल्याचे पुरावे –
- पिल्लांना जन्म देणे – निळा देवमासा अंडी घालत नाही, तर पिल्लांना जन्म देतो. पिल्लाला जन्म दिल्यानंतर आई त्याला दूध पाजते.
- फुफ्फुसांनी श्वास घेणे – निळा देवमासा पाण्यातून श्वास घेण्यासाठी गलफडे वापरत नाही, तर फुफ्फुसांनी श्वास घेतो. त्याला श्वास घेण्यासाठी पाण्याच्या वरफळावर यावे लागते.
- उष्ण रक्त – निळा देवमासा उष्ण रक्त असलेला प्राणी आहे. म्हणजेच, त्याचे शरीर तापमान स्थिर राहते.
- केस – निळा देवमासाच्या शरीरावर थोडे केस असतात.
निळा देवमासा हा जगातील सर्वात मोठा सस्तन प्राणी आहे. तो 30 मीटर (100 फूट) पर्यंत लांबीपर्यंत वाढू शकतो आणि त्याचे वजन 200 टनांपर्यंत (जवळपास 12 हत्तींचे वजन) असू शकते.
निळा देवमासा हा एक अद्भुत प्राणी आहे आणि त्याचे संरक्षण करणे अतिशय महत्वाचे आहे.