आषाढी एकादशी – वारकरी संप्रदायाचा सर्वात मोठा उत्सव
आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशी तिथीला येणाऱ्या दिवसाला आषाढी एकादशी किंवा देवशयनी एकादशी असे म्हणतात. ही तिथी महाराष्ट्रात आणि इतर काही भारतीय राज्यांमध्ये मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. पण विशेषत: हा वारकरी संप्रदायाचा सर्वात मोठा उत्सव आहे.
आषाढी एकादशीचे महत्त्व
- धार्मिक मान्यता– हिंदू धर्मात असे मानले जाते की, या दिवशी भगवान विष्णू क्षीरसागरात योगनिद्रेत जातात . चार महिने ते या निद्रा अवस्थेत असतात. म्हणूनच या दिवशी उपवास करून भगवान विष्णूंची उपासना केली जाते.
- पवित्र दिन– आषाढी एकादशी हा वैष्णवांच्यासाठी खास महत्वाचा दिवस आहे. या दिवशी ते उपवास करतात, भगवान विष्णूंची पूजा करतात आणि भजन करतात.
- वारकरी परंपरा– महाराष्ट्रातील वारकरी परंपरेसाठी आषाढी एकादशी हा सर्वात मोठा उत्सव आहे. लाखोच्या संख्येने वारकरी पालखी सोबत पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिरात दर्शनासाठी जातात. पंढरपूर येथे असलेल्या चंद्रभागा नदीमध्ये स्नान करून विठ्ठलाचे दर्शन घेणे हे या वारकरींचे स्वप्न असते.
आषाढी एकादशीचे धार्मिक महत्त्व
- देवांची निद्रा– पौराणिक मान्यतेनुसार, या दिवशी भगवान विष्णू क्षीरसागरात शयन करतात आणि चतुर्मासासाठी योगनिद्रा घेतात.
- पापमुक्ती– आषाढी एकादशीच्या व्रताचे आणि पूजनाचे महत्त्व खूप आहे. असे मानतात की, या दिवशी उपवास केल्याने आणि भगवान विष्णूंची भक्ती केल्याने सर्व पापांपासून मुक्ती मिळते.
- मोक्षप्राप्ती– शास्त्रात सांगितले आहे की, आषाढी एकादशीच्या व्रताचे आणि पूजनाचे अत्यंत शुभ फल मिळते. यामुळे मोक्ष प्राप्तीचा मार्ग सुकर होतो.
आषाढी एकादशीचे सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व
- महाराष्ट्राची संस्कृती आणि परंपरा– आषाढी एकादशी हा महाराष्ट्राची समृद्ध संस्कृती आणि परंपरा दर्शवणारा सण आहे. वारी, भजन-कीर्तन, अभिषेक, आरती अशा विविध परंपरांद्वारे हा सण साजरा केला जातो.
- सामाजिक बंधुता– आषाढी एकादशी हा सामाजिक बंधुतेचा सण आहे. या दिवशी जाती-पंथाच्या भिंती तोडून सर्व भाविक एकत्र येतात आणि पूजा करतात.
- समाजसुधारणा– संत नामदेव, संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम यांसारख्या अनेक संतांनी आषाढी एकादशीच्या माध्यमातून समाजसुधारणेची चळवळ उभी केली.
आध्यात्मिक महत्त्व
- भक्ती आणि आत्मसमर्पण– आषाढी एकादशी हा भक्ती आणि आत्मसमर्पणाचा सण आहे. लाखो भाविक या दिवशी भगवान विठ्ठल आणि रूक्मिणी यांच्या दर्शनासाठी पंढरपूरला येतात आणि त्यांची भक्ती विठ्ठल रखुमाई समोर व्यक्त करतात.
- आत्मशोध आणि आत्मज्ञान– आषाढी एकादशी हा आत्मशोध आणि आत्मज्ञानाचा सण आहे. वारीच्या प्रवासाद्वारे भाविक आपल्या आतल्या प्रेमाचा आणि भक्तीचा शोध घेतात.
आषाढी एकादशी कशी साजरी केली जाते?
आषाढी एकादशीच्या पूजा-अर्चना
- उपवास– या दिवशी उपवास करणे हे या उत्सवाचा महत्वाचा भाग आहे. भक्त फक्त फळे, दूध आणि साबुदाणा यांचे सेवन करतात. काही लोक संपूर्ण उपवास करतात.
- पूजा– भक्त घरी भगवान विष्णूंची पूजा करतात. तुलसीची माळ, फळे आणि फुले यांचा भगवान विष्णूंना अर्पण करतात.
- भजन-कीर्तन– भक्त मंदिरांमध्ये आणि घरी भजन आणि किर्तन करतात. विठ्ठलाच्या नामाचा जप केला जातो.
वारकरी संप्रदायातील आषाढी एकादशी
- पंढरपूरची वारी– आषाढी एकादशीच्या निमित्ताने महाराष्ट्रात मोठी वारी (यात्रा) निघते. या वारीमध्ये लाखो वारकरी संत ज्ञानेश्वर आणि संत नामदेव यांच्या पंढरपुरातील मंदिरात भगवान विठ्ठलाचे दर्शन घेण्यासाठी जातात.
- पंढरीची वाट– वारकरी संत आपापल्या गावी पूजाअर्चना करून पालखी घेऊन निघतात. हे वारकरी पालखीच्या सोबत गीत, भजन आणि किर्तन करत चालत पंढरपूरला जातात. या दिंडी ला विशेष महत्त्व आहे.
- विठ्ठल – रखुमाईची पूजा– पंढरपुरात पोहोचल्यावर वारकरी संत भगवान विठ्ठल आणि रखुमाईची पूजा करतात. यावेळी “जय हरि विठ्ठल” आणि “जय रखुमाई” अशा घोषणा केल्या जातात.
गणेशोत्सव माहिती मराठी
कोरफड-माहिती,फायदे,तोटे आणि सावधगिरी
आषाढी एकादशी – सामाजिक बंध
आषाढी एकादशीचा उत्सव फक्त धार्मिकच नसून सामाजिकदृष्ट्याही महत्त्वाचा आहे. लाखो वारकरी पालखी सोबत एकत्र येतात, त्यामुळे त्यांच्यात बंध वाढण्यास मदत होते.
या दिवशी केलेल्या दान-पुण्याचेही विशेष महत्त्व मानले जाते. अनेक लोक या दिवशी गरीबांना आणि गरजूंना मदत करतात.
निष्कर्ष
आषाढी एकादशी हा वारकरी संप्रदायातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा सण आहे.
हा दिवस भक्ती, उत्साह आणि एकतेचा महापर्व आहे आणि लाखो भाविक या दिवशी भगवान विठ्ठल आणि रूक्मिणी यांच्या दर्शनासाठी पंढरपूरला येतात.
आषाढी एकादशी हा महाराष्ट्राचा एक समृद्ध सांस्कृतिक वारसा आहे आणि महाराष्ट्राची संस्कृती आणि परंपरा जपण्यास मदत करतो.