डॉ. आनंदीबाई जोशी: भारताच्या वैद्यकीय क्षेत्रातील पहिली महिला (Dr. Anandibai Joshi: First woman in India’s medical field)
आनंदीबाई जोशी या भारतीय इतिहासात एक आदर्श ठरलेल्या आहेत.
त्या भारतातील पहिल्या महिला डॉक्टर होत्या.
त्यांचा जन्म 31 मार्च 1865 रोजी कल्याण येथे (सध्याच्या महाराष्ट्रातील ठाणे जिल्ह्यात) झाला.
लहानपणीच बालविवाहाच्या चालीमुळे त्यांचं बालपण हिरावलं गेलं.
त्यांचं लग्न अवघ्या नऊ वर्षांच्या वयात झालं होतं.
परंतु त्यांच्यासाठी भाग्यवान ठरले ते त्यांचे पती गोपाळराव जोशी.
त्या काळात प्रगतीशील विचारांचे असलेले गोपाळराव यांनी आनंदीबाईंना शिक्षणाची महत्त्वाची जाणीव करून दिली आणि त्यांना शिकण्यासाठी प्रोत्साहित केलं.
गोपाळराव यांनी समाजातील रूढी परंपरांना न जुमानता आनंदीबाईंना शिक्षणाची संधी दिली.
आनंदीबाईंनाही जिद्द आणि तळपत्या बुद्धीने शिक्षणाकडे आवड लागली.
त्यांनी संस्कृत आणि इंग्रजी भाषा शिकल्या.
त्या काळात महिलांसाठी शिक्षण तर दूरच, वैद्यकीय क्षेत्र तर अजिबात खुले नव्हते.
पण आनंदीबाईंनी आपल्या जिद्दी आणि हिमतीने या सर्व बंधनांना तोडण्याचा प्रयत्न केला.
त्यांच्या लक्षात आले की, त्यांच्या सभोवताली असलेल्या महिलांच्या अनेक आरोग्यविषयक समस्या आहेत.
त्यांना योग्य वैद्यकीय मदत मिळत नाहीये. या समस्येवर तोडगा काढण्यासाठी आणि महिलांच्या आरोग्याची चळवळ घेण्यासाठी त्यांनी वैद्यकीय शिक्षण घेण्याचा निर्णय घेतला.
त्यांना माहिती मिळाली की अमेरिकेत महिलांसाठी वैद्यकीय शिक्षण उपलब्ध आहे.
अनेक कठीण परिस्थितींवर मात करत 1886 मध्ये आनंदीबाई अमेरिकेला गेल्या आणि तेथील व वैद्यकीय महाविद्यालयात प्रवेश घेतला. अमेरिकेच्या वरिष्ठ समाजसेविका रॅंडल यांनी त्यांना मदत केली.
आनंदीबाई जोशी यांचा अमेरिकेतील शिक्षणाचा प्रवास (Anandibai Joshi’s educational journey in America )
आनंदीबाई जोशी यांनी अमेरिकेतील “पेन्सिल्व्हेनिया वुमन’स मेडिकल कॉलेज” या विद्यापीठात प्रवेश मिळवला. त्या काळात महिलांसाठी वैद्यकीय शिक्षण घेणे हे अतिशय कठीण होते. तरीही आनंदीबाईंनी अनेक अडथळ्यांवर मात करत हे शिक्षण घेण्यास यश मिळवले.
- इ.स. 1883 मध्ये आनंदीबाई अमेरिकेला शिक्षणासाठी रवाना झाल्या.
- त्यांनी न्यूयॉर्क शहरातील “मिस एम.ए. हॉल” नावाच्या एका स्त्रीकडे सुरुवातीला काही काळ निवासस्थान आणि शिक्षण घेतले.
- त्यानंतर त्या “पेन्सिल्व्हेनिया वुमन’स मेडिकल कॉलेज” या विद्यापीठात प्रवेश घेण्यासाठी अर्ज केला.
- त्यांच्या प्रवेशासाठी अनेक अडचणी आल्या, कारण त्या काळात महिलांना वैद्यकीय शिक्षण देण्यास विरोध होता.
- पण आनंदीबाईंनी हार मानली नाही आणि त्यांनी प्राध्यापकांना आपल्या जिद्दीची आणि शिक्षणाची तीव्र इच्छा याची खात्री दिली.
- शेवटी त्यांच्या प्रयत्नांना यश मिळाले आणि त्यांना या विद्यापीठात प्रवेश मिळाला.
- इ.स. 1886 मध्ये आनंदीबाईंनी या विद्यापीठातून यशस्वीरित्या वैद्यकीय पदवी प्राप्त केली.
अमेरिकेतील शिक्षणाचे महत्त्व –
- अमेरिकेतील शिक्षणामुळे आनंदीबाईंना वैद्यकीय क्षेत्रात उत्तम ज्ञान आणि अनुभव मिळाला.
- त्यांनी तिथे स्त्री शिक्षण आणि समाजसुधारणेच्या चळवळीतही सहभाग घेतला.
- अमेरिकेतील शिक्षणामुळे आनंदीबाईंमध्ये आत्मविश्वास आणि नेतृत्वगुण विकसित झाले.
- भारतात परत आल्यावर त्यांनी महिलांच्या आरोग्य आणि शिक्षणासाठी मोठे योगदान दिले.
आनंदीबाई जोशी यांच्या अमेरिकेतील शिक्षणाचा प्रवास हा स्त्री शिक्षण आणि स्वावलंबनाचा एक प्रेरणादायी प्रसंग आहे.
विद्यापीठात शिक्षण घेणेही सोपे नव्हते. त्यांच्या सहकारी विद्यार्थी सर्व पुरुष होते. सांस्कृतिक फरक, भाषेच्या अडचणींवर मात करत आनंदीबाईंनी अभ्यासात कधीही ढिलाई केली नाही.
अथक परिश्रम आणि तीव्र अभ्यास करून त्यांनी 1886 मध्ये एम.डी. पदवी मिळवली.
भारतात परत येऊन त्यांनी महिलांच्या आरोग्यविषयक समस्यांवर लक्ष केंद्रित करण्याचे ठरवले.
मात्र, भारतात परतल्यावर परिस्थिती वेगळीच होती. समाजात महिला डॉक्टर हा एक नवा विचार होता. त्यामुळे रुग्णांकडून त्यांना प्रतिसाद मिळवणे कठीण झाले. पण आनंदीबाई हार मानले नाहीत. त्यांनी गरजू महिलांची मोफत तपासणी आणि उपचार करण्यास सुरुवात केली.
परंतु दुर्दैवाने त्यांना क्षयरोग (Tuberculosis) झाला. उपचारांसाठी परदेशात जाण्याची इच्छा असली तरी त्यांची तबेत इतकी खराब झाली होती की प्रवास शक्य नव्हता. वयाच्या अवघ्या 21 व्या वर्षी 26 फेब्रुवारी 1887 रोजी त्यांचे निधन झाले.
आनंदीबाई जोशी यांचं आयुष्य कमी असले तरी त्यांनी भारतीय महिलांच्या शिक्षण आणि वैद्यकीय क्षेत्रात क्रांतिकारी परिवर्तन घडवून आणलं.
त्यांच्या हिम्मत आणि जिद्दीमुळे समाजात महिलांच्या शिक्षणाची गरज अधोरेखित झाली. त्यांचं जीवन सर्व महिलांसाठी प्रेरणास्थान आहे.
आनंदीबाई जोशी यांचं जीवन हे स्त्री शिक्षण आणि स्वावलंबनाचे प्रेरणास्थान आहे. त्यांच्या हिंमतीमुळे पुढील पिढीतील अनेक महिलांना वैद्यकीय क्षेत्रात शिक्षण घेण्याची आणि समाजाची सेवा करण्याची संधी मिळाली.
पहिल्या भारतीय महिला डॉक्टर कोण होत्या (Who was the first Indian woman doctor_?
डॉ. आनंदीबाई जोशी या भारतातील पहिल्या महिला डॉक्टर होत्या .
आनंदीबाई जोशी यांचे पूर्ण नाव काय होते (What was Anandibai Joshi’s full name)?
आनंदीबाई जोशी यांचे पूर्ण नाव आनंदीबाई गोपाळराव जोशी होते .
आपण हे देखील वाचू शकता –
सावित्रीबाई फुले यांची संपूर्ण माहिती मराठी
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर जयंती भाषण मराठी