गुलाब (Rose): फुलांची राणी
गुलाब हे जगप्रसिद्ध फूल आहे. त्याला ‘फुलांची राणी’ असेही म्हणतात.
गुलाबाची सुगंध आणि त्याचे विविध रंग आपल्याला मोहून टाकतात.
प्रेमाचे प्रतीक म्हणून गुलाबाचे विशेष स्थान आहे.
गुलाबाचा इतिहास (History of Rose)–
- गुलाबाला सुमारे 3500 वर्षांचा इतिहास आहे.
- गुलाबाची उत्पत्ती आशिया खंडात झाली असावी असा अंदाज आहे.
- प्राचीन ग्रीक, रोमन, इजिप्शियन आणि चिनी संस्कृतींमध्ये गुलाबाचा उल्लेख आढळतो.
गुलाब हे कोणत्या प्रकारची वनस्पती आहे (What kind of plant is a rose)?
गुलाब हे Rosaceae नावाच्या वनस्पती कुटुंबातील वनस्पती आहे. हे कुटुंब गुलाब, चेरी, सफरचंद, स्ट्रॉबेरी आणि अनेक इतर लोकप्रिय फळे आणि फुलांचे घर आहे.
गुलाबाचे वैज्ञानिक नाव Rosa आहे.
Rosaceae कुटुंबाची काही वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत-
- फुले: या कुटुंबातील फुलांमध्ये पाच पाकळ्या आणि अनेक पुंकेसर असतात.
- पाने: या कुटुंबातील वनस्पतींमध्ये एका पानाच्या डाळीला तीन ते पाच पाने असतात.
- फल: या कुटुंबातील बहुतेक वनस्पतींचे फळ बहुबीज असते.
गुलाबाची वैशिष्ट्ये (Characteristics of Rose)–
रंग– गुलाब वेगवेगळ्या रंगात आढळतात. सर्वाधिक लोकप्रिय रंग लाल, गुलाबी, पिवळा, पांढरा आणि नारंगी आहेत. काही गुलाबात एकाच फुलावर दोन किंवा अधिक रंगांचे मिश्रण असते.
सुगंध– गुलाबाची सुगंध खूप सुखद आणि मनमोहक असते. गुलाबाच्या वेगवेगळ्या जातींच्या सुगंधातही थोडाफार फरक असतो.
आकार– गुलाबाची अनेक जाती आहेत आणि त्यांचे आकारही वेगवेगळे असतात. काही गुलाब पन्नास ते शंभर पाकळ्यांपर्यंत मोठे असतात तर काही गुलाब छोटे आणि गुंफदार असतात.
काटे – गुलाबाच्या काट्या खूप तीक्ष्ण असतात. या काट्यांमुळे गुलाबाला जनावरांपासून आणि इतर हानीपासून संरक्षण मिळते.
जंगलात आणि उष्णकटिबंधीय प्रदेशात गुलाबाच्या अनेक जाती आढळतात.
गुलाबाची झाडे साधारणपणे 2 ते 6 फूट उंच वाढतात.
गुलाबाच्या आकर्षक आणि विविध जाती (Varieties of Roses)
गुलाबाला ‘फुलांची राणी’ असे म्हणतात आणि त्याचे कारण म्हणजे त्याच्या अनेक आकर्षक जाती! सुमारे 100 पेक्षा जास्त गुलाबांच्या वेगवेगळ्या जाती अस्तित्वात आहेत.
या प्रत्येक जातीची स्वतःची वैशिष्ट्ये आहेत जसे कि रंग, आकार आणि सुगंध. चला तर काही लोकप्रिय गुलाबांच्या जातींबद्दल जाणून घेऊया-
आधुनिक गुलाब (Modern Roses)–
यामध्ये 1867 नंतर विकसित केलेल्या गुलाबांचा समावेश होतो.
या गुलाबांमध्ये मोठे आणि भरगच्च फुले असतात. यांचा सुगंध कमी असतो पण विविध आकार आणि रंग आढळतात.
- हे गुलाब बहुतेक बागेत आणि फूलवाल्यांकडे आढळतात. त्यांची फुले मोठी, भरगच्च आणि दीर्घकाळ टिकणारी असतात. काही लोकप्रिय प्रमाण गुलाबांच्या जाती-
- टेआ जुनियर (Tea Junior): या गुलाबाला मोहक गुलाबी रंग आणि मधुर सुगंध आहे.
- ब्लॅक बॅकरा (Black Baccara): नावाप्रमाणेच या गुलाबाची पाकळी गडद लाल रंगाची असते.
- आइसबर्ग (Iceberg): हे शुद्ध पांढऱ्या रंगाचे फुलांसाठी प्रसिद्ध आहे.
- पेस डेस (Peace Rose): शांतता आणि सलोखा यांचे प्रतीक असलेला हा गुलाब गुलाबी आणि पिवळ्या रंगांचा मिश्रित आहे.
इंग्रजी गुलाब (English Roses)–
- या गुलाबांना रोमान्टिक शैलीची गुलाब म्हणूनही ओळखले जाते. त्यांची फुले गुंजपुंज असून त्यांना मधुर सुगंध येतो. काही लोकप्रिय इंग्रजी गुलाबांच्या जाती-
- मुगल एम्पायर (Mughal Empire): या गुलाबाला आकर्षक नारंगी रंगाची फुले असतात.
- विलियम शेक्सपियर (William Shakespeare): या गुलाबाला गुंजन फुलांचा गुच्छ आणि मजबूत सुगंध आहे.
- मुन्स्टेड वुड (Munstead Wood): या गुलाबाला गुलाबी रंगाची पाकळी आणि मधुर, फळांचा सुगंध येतो.
आरोही गुलाब (Climbing Roses)–
- हे गुलाब उंच वाढतात आणि त्यांच्या लांबट वाढणाऱ्या वेलींवर सुंदर फुले येतात. हे गुलाब बरेचदा तारांवर चढवले जातात किंवा भिंतींवर वाढवले जातात. काही लोकप्रिय आरोही गुलाबांच्या जाती:
- दोवर (Dovre): या गुलाबाची फुले लाल आणि गुलाबी रंगाची असून त्यांना मधुर सुगंध येतो.
- पियरे डी रॉन्सार्ड (Pierre de Ronsard): या गुलाबाला मोठी गुच्छात येणारी गुलाबी आणि पांढऱ्या रंगाची फुले असतात.
- क्लाइंबिंग आइसबर्ग (Climbing Iceberg): ही आइसबर्ग गुलाबाची आरोही जात आहे ज्याला मोठ्या प्रमाणात पांढरी फुले येतात.
हे फक्त काही उदाहरण आहेत. गुलाबांच्या अनेक आणखी मनमोहक जाती उपलब्ध आहेत. तुमच्या आवडी आणि गरजेनुसार तुम्ही तुमच्या बागेसाठी किंवा घरासाठी योग्य गुलाबाची जात निवडू शकता.
गुलाबाच्या या विविध रंगीबेरंगी आणि सुगंधी जाती तुमच्या बागेचे सौंदर्य वाढवण्यास आणि तुमच्या मनाला प्रसन्न करण्यास निश्चितच मदत करतील!
झिनिया फुलाची संपूर्ण माहिती मराठी
कोरफड-माहिती,फायदे,तोटे आणि सावधगिरी
अंतराळवीर माहिती मराठी
पोपटा विषयी संपूर्ण माहिती मराठी
गुलाबाचा वापर (Uses of Rose)–
- गुलाबाचा सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये सुगंधासाठी वापर करतात.
- गुलाबापासून गुलाबजल तयार करतात. या गुलाबजलाचा सौंदर्यवर्धक आणि औषधी उपयोग केला जातो.
- गुलाबापासून गुलाबपाणी बनवले जाते.
- गुलाबांची फुले सजावटीसाठी वापरली जातात.
गुलाब हे फक्त सौंदर्यासाठीच नाही तर अनेक प्रकारे उपयोगी आहे. त्याचे सौंदर्य, सुगंध आणि औषधी गुणधर्म अनेक क्षेत्रात त्याला महत्त्व देतात.
गुलाबाचे काही प्रमुख उपयोग खालीलप्रमाणे–
1) सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये–
- गुलाबाचा सुगंध तेल, क्रीम, लोशन आणि साबण यांसारख्या सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये वापरला जातो.
- गुलाबाचे पाणी त्वचेसाठी टोनर आणि क्लींजर म्हणून वापरले जाते.
- गुलाबापासून बनवलेले फेस मास्क त्वचेला मऊ आणि हायड्रेटेड ठेवण्यास मदत करतात.
2) औषधी गुणधर्म–
- गुलाबामध्ये अँटी-ऑक्सिडंट आणि अँटी-इंफ्लेमेटरी गुणधर्म असतात.
- गुलाबाचे पाणी डोळ्यांसाठी थंडावणारे आणि शांत करणारे आहे.
- गुलाबापासून बनवलेले चहा पोटदुखी आणि अतिसार यांसारख्या त्रासांवर उपचार करण्यासाठी उपयोगी आहे.
3) खाद्यपदार्थांमध्ये–
- गुलाबाचा सुगंध तेल केक, कस्टर्ड आणि इतर मिठाईंमध्ये वापरला जातो.
- गुलाबाचे पाणी शरबत आणि इतर पेयांमध्ये चव आणि सुगंध वाढवण्यासाठी वापरले जाते.
- गुलाबापासून बनवलेले गुलकंद हे एक लोकप्रिय भारतीय मिष्टान्न आहे.
4) सजावटीसाठी–
- गुलाबाची फुले लग्न, सण आणि इतर विशेष प्रसंगांसाठी सजावटीसाठी वापरली जातात.
- गुलाबापासून बनवलेले हार आणि पुष्पगुच्छे लोकप्रिय भेटी आहेत.
- गुलाबापासून बनवलेले सुगंधित तेल घरात आणि ऑफिसमध्ये सुगंधी वातावरण निर्माण करण्यासाठी वापरले जाते.
5) इतर उपयोग–
- गुलाबापासून बनवलेले गुलाबजल धार्मिक विधींमध्ये वापरले जाते.
- गुलाबाचे पाणी रंग आणि सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये नैसर्गिक रंग म्हणून वापरले जाते.
- गुलाबाचे तेल अरोमाथेरपीमध्ये वापरले जाते.
गुलाबाचा वापर करताना लक्षात ठेवा–
- गुलाब खरेदी करताना ते ताजे आणि कीटकमुक्त असल्याची खात्री करा.
- गुलाबाची पाकळ्या वापरण्यापूर्वी चांगल्या प्रकारे धुवा.
- तुम्हाला एखादी अॅलर्जी असल्यास गुलाबाचा वापर करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
गुलाबाचे रोचक तथ्य (Interesting Facts)–
गुलाब हे जगातील सर्वात लोकप्रिय फूल असण्याचे कारण फक्त त्याचे सौंदर्य आणि सुगंध नाही तर त्याच्याशी निगडीत असलेली रोचक इतिहास आणि वैज्ञानिक तथ्येही आहेत.
चला तर मग गुलाबाबद्दल काही खास गोष्टी जाणून घेऊया.
- इतिहास: गुलाबाला सुमारे 3500 वर्षांचा इतिहास आहे. त्याची उत्पत्ती आशिया खंडात झाली असावी असा अंदाज आहे. प्राचीन ग्रीक, रोमन, इजिप्शियन आणि चिनी संस्कृतींमध्ये गुलाबाचा उल्लेख आढळतो.
- जगातील सर्वात मोठे गुलाब: तुर्कीमध्ये जगातील सर्वात मोठे गुलाब आढळले आहे. या गुलाबाची पाकळी साधारणत: 4 इंच इतकी रुंद असते.
- गुलाबाचे रंग आणि अर्थ: गुलाबाच्या प्रत्येक रंगाचा वेगळा अर्थ आहे.
- लाल गुलाब – प्रेमाचे प्रतीक
- गुलाबी गुलाब – कळकळीचे/उत्कटतेचे प्रतीक
- पांढरे गुलाब – शुद्धतेचे प्रतीक
- पिवळे गुलाब – मैत्रीचे प्रतीक
- गुप्त गुलाब (Hidden Rose): चीनमध्ये सुमारे 1000 वर्षांपूर्वी एका गुप्त गुलाबाची लागवड केली जात होती. या गुलाबाची पाकळी हिरवीगार असते आणि फक्त रात्री वेळी सुगंध येतो.
- औषधी गुणधर्म: गुलाबाच्या पाकळ्यांमध्ये अँटी-ऑक्सिडंट आणि अँटी-इंफ्लेमेटरी गुणधर्म असतात. त्याचा वापर आरोग्य समस्यांवर उपचारांसाठी केला जातो.
- विश्व विक्रम: 2016 मध्ये अमेरिकेच्या टेक्सासमधील एका उद्यानात सुमारे 200,000 गुलाबाच्या रोपांचा समावेश असलेला जगातील सर्वात मोठा गुलाब उद्यान तयार करण्यात आला.
- ज्युलिएट रोज: ज्युलिएट रोज जगातील सर्वात महाग गुलाब आहे.
गुलाबाबद्दलची ही काही रोचक तथ्ये आहेत. याशिवाय गुलाबाच्या जाती, त्यांची लागवड आणि देखभाल याबद्दलही बरेच काही जाणायला मिळते.
गुलाबाला भारतीय संस्कृतीमध्ये विशेष स्थान आहे. गुलाब आपल्या आयुष्यातील अनेक विशेष प्रसंगांमध्ये उपस्थित असतो. जन्म, लग्न, सण आणि उत्सव या सर्व ठिकाणी गुलाबाचा वापर केला जातो.
निष्कर्ष–
गुलाब हे फक्त सुंदर फूल नाही तर अनेक प्रकारे उपयोगी आहे. त्याचे सौंदर्य, सुगंध आणि औषधी गुणधर्म अनेक क्षेत्रात त्याला महत्त्व देतात.