स्वामी विवेकानंद
स्वामी विवेकानंद हे एक भारतीय आध्यात्मिक गुरू, तत्त्वज्ञ आणि समाजसुधारक होते. ते रामकृष्ण परमहंस यांचे शिष्य होते आणि त्यांनी हिंदू धर्माचा प्रसार आणि प्रचार पाश्चात्य जगात केला.
जन्म आणि बालपण
स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म 12 जानेवारी 1863 रोजी कोलकाता येथे झाला. त्यांचे मूळ नाव नरेंद्रनाथ दत्त होते. त्यांचे वडील विश्वनाथ दत्त हे एक वकील होते आणि आई भुवनेश्वरी देवी एक धार्मिक महिला होत्या.
नरेंद्रनाथ लहानपणापासूनच बुद्धिमान आणि जिज्ञासू होते. त्यांना साहित्य, संगीत आणि धर्म यांत विशेष रस होता.
शिक्षण
1879 मध्ये नरेंद्रनाथ दत्त यांनी प्रेसिडेन्सी कॉलेज, कोलकाता येथे प्रवेश घेतला, जे त्याकाळातले भारतातील एक सर्वोत्तम महाविद्यालय होते .
1881 मध्ये नरेंद्रनाथ यांनी कोलकाता विद्यापीठातून बी.ए.ची पदवी प्राप्त केली. त्यानंतर त्यांनी कायद्याचे शिक्षण घेण्यास सुरुवात केली, परंतु त्यांचे मन कायद्याकडे नव्हते. त्यांना तत्त्वज्ञान आणि आध्यात्मिकतेकडे अधिक आकर्षण होते.
ते इंग्रजी, इतिहास, तत्त्वज्ञान आणि नैतिक विज्ञान या विषयांत तेजस्वी होते. प्राचीन ग्रीक तत्त्वज्ञानपासून आधुनिक पाश्चात्य विचारवंत व्हॉल्टेअर आणि मिल यांच्यापर्यंत विविध विचारवंतांच्या शिकवणीवर त्यांनी प्रभुत्व मिळवले.
विवेकानंदांनी त्यांच्या अध्ययनात विविध विषयांवर लक्ष्य केंद्रित केले विशेषत –
पाश्चात्य तत्त्वज्ञान – त्यांनी प्लेटो, कांट, आणि हेगेल यासारख्या तत्त्वज्ञांच्या विचारांचा सखोल अभ्यास केला.
यूरोपीय इतिहास – त्यांनी यूरोपाच्या इतिहासावर सखोल अभ्यास केला, ज्यामुळे त्यांना पाश्चात्य संस्कृती आणि विचारसरणी समजून घेण्यास मदत झाली.
इंग्रजी साहित्य – त्यांनी शेक्सपियर, मिल्टन, आणि टेनिसन यासारख्या इंग्रजी साहित्यिकांच्या लेखनाचा अभ्यास केला.
भारतीय साहित्य – त्यांनी भारतीय साहित्य, विशेषतः संस्कृत आणि बंगाली साहित्याचा सखोल अभ्यास केला.
रामकृष्ण परमहंस
1881 मध्ये, नरेंद्रनाथ यांना रामकृष्ण परमहंस यांचे दर्शन झाले. रामकृष्ण हे एक महान संत आणि योगी होते.
विवेकानंदांच्या उच्च शिक्षणाने त्यांना ज्ञानाची भक्कम पाया प्रदान केली, परंतु त्यांनी त्यांच्या आध्यात्मिक विकासावरही लक्ष्य केंद्रित केले
त्यांनी रामकृष्ण परमहंस यांच्या शिकवणीवरून प्रेरणा घेतली, ज्यांनी त्यांना वेदांत आणि योग यासारख्या भारतीय आध्यात्मिक परंपरांची ओळख करून दिली.
या आध्यात्मिक अनुभवांमुळे त्यांनी ज्ञानाची अधिक गहन समज विकसित केली आणि त्यांना आयुष्यात सत्य आणि अंतिम अस्तित्वाचा शोध करण्यासाठी प्रेरणा दिली.
उच्च शिक्षणाचा प्रभाव –
विवेकानंदांच्या उच्च शिक्षणाने त्यांना एक तीक्ष्ण बुद्धिमत्ता आणि विविध विषयांचे ज्ञान विकसित करण्यास मदत केली.
त्यांच्या अध्ययनामुळे त्यांना पाश्चात्य आणि भारतीय संस्कृती च्या विचारसरणी मधील दुवा साधण्याची क्षमता मिळाली, ज्यामुळे ते आंतरधर्मीय सलोखा आणि समज यांचे प्रवक्ते बनले.
त्यांच्या ज्ञानाच्या व्यापक पायामुळे त्यांना हिंदू धर्माचे पुनरुज्जीवन करण्यासाठी आणि जगाला त्यांच्या आध्यात्मिक शिकवणी सांगण्यासाठी एक प्रभावी व्यासपीठ मिळाला.
विवेकानंद यांनी अनेक ग्रंथ हि लिहिले, ज्यात “ज्ञानयोग”, “कर्मयोग”, “भक्तियोग” आणि “राजयोग” यांचा समावेश होतो.
त्यांनी अनेक आश्रमांची स्थापना केली, ज्यात प्रामुख्याने रामकृष्ण मिशनचा समावेश होतो.
संन्यास
1884 मध्ये, नरेंद्रनाथ यांनी संन्यास घेतला आणि स्वामी विवेकानंद हे नाव धारण केले. त्यांनी रामकृष्ण परमहंसांच्या शिकवणींचा प्रसार करण्यास सुरुवात केली.
स्वामी विवेकानंद यांचे अमेरिका आणि यूरोपमधील प्रवास
विवेकानंद यांनी हिंदू धर्माच्या पुनरुज्जीवनासाठी आणि आंतरधर्मीय सलोखा वाढवण्यासाठी काम केले. त्यांनी पाश्चात्य जगाला वेदांत आणि योगाच्या भारतीय दर्शनांची शिकवण व पद्धतींचा परिचय करून दिला.
Image Source – Wikipedia
विवेकानंद यांनी 1893 मध्ये शिकागो येथील जागतिक धर्म महासभेत भाग घेतला.
या परिषदेत त्यांनी “वेदांत” या हिंदू तत्त्वज्ञानाचे वर्णन केले आणि हिंदू धर्माच्या सर्व समावेशक तत्त्वांचा प्रचार केला.
त्यांचे तेथील “माझे बंधू आणि भगिनींनो …..”या शब्दांनी सुरुवात केलेले भाषण खूप प्रसिद्ध झाले .
स्वामी विवेकानंदांनी अमेरिकेनंतर युरोपमधील अनेक देशांना भेट दिली.
त्यांनी इंग्लंड, फ्रान्स, जर्मनी, स्वित्झर्लंड, इटली आणि रशिया या देशांमध्ये व्याख्याने दिली.
त्यांनी या देशांमधील लोकांना हिंदू धर्म आणि भारतीय संस्कृतीबद्दल सांगितले.
स्वामी विवेकानंदांच्या अमेरिका आणि युरोपमधील प्रवासाचे महत्त्व –
- त्यांनी हिंदू धर्माला जागतिक स्तरावर प्रसिद्धी मिळवून दिली.
- त्यांनी सर्व धर्मांचा आदर करण्याचे आवाहन केले आणि आंतरधर्मीय सलोखा वाढवण्यास मदत केली.
- त्यांनी जगभरातील लोकांना हिंदू धर्म आणि भारतीय संस्कृतीबद्दल जाणून घेण्यास प्रेरित केले.
रामकृष्ण मिशन
स्वामी विवेकानंद यांनी 1897 मध्ये रामकृष्ण मिशनची स्थापना केली कारण त्यांना वाटले की हिंदू धर्माचा प्रसार आणि आंतरधर्मीय सलोखा वाढवण्यासाठी एक संस्था आवश्यक आहे.
त्यांना वाटले की रामकृष्ण परमहंस यांच्या शिकवणींवर आधारित एक संस्था ही उद्दिष्टे साध्य करू शकते.
रामकृष्ण मिशनने भारतीय समाजाच्या प्रगती आणि विकासात मोलाची भूमिका बजावली आहे. या संस्थेने आध्यात्मिक जागृती आणि सामाजिक न्यायासाठी प्रेरणा दिली आहे.
भारत आणि जगभरातील लोकांमध्ये सेवाभाव आणि परोपकाराची भावना रुजवण्यास रामकृष्ण मिशनने मदत केली आहे.
मृत्यू
4 जुलै 1902 रोजी, स्वामी विवेकानंद यांच्या निधन झाले.
ते अवघ्या 39 वर्षांचे होते. मात्र, त्यांच्या अल्प आयुष्यात त्यांनी हिंदू धर्माच्या पुनरुज्जीवनात आणि आंतरधर्मीय सलोखा वाढवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
स्वामी विवेकानंद यांचे योगदान
स्वामी विवेकानंदांच्या योगदानाचा भारताच्या आध्यात्मिक, सामाजिक आणि राजकीय जीवनावर दूरगामी परिणाम झाला. त्यांचे योगदान खालीलप्रमाणे सारांशित करता येईल –
- हिंदू धर्माचे पुनरुज्जीवन –विवेकानंदांनी हिंदू धर्माच्या मूलभूत तत्त्वांचा प्रचार केला आणि त्याला एक आधुनिक रूप दिले. त्यांनी हिंदू धर्माला एक आंतरराष्ट्रीय धर्म म्हणून प्रस्थापित करण्याचे प्रयत्न केले.
- आंतरधर्मीय सलोखा – विवेकानंदांनी आंतरधर्मीय सलोखा वाढवण्यासाठी प्रयत्न केले. त्यांनी सर्व धर्मांना समान मानले आणि त्यांच्यातील समानतेवर जोर दिला.
- भारतीय राष्ट्रवाद – विवेकानंदांनी ब्रिटिशशासित भारतात राष्ट्रवाद आणण्यात योगदान दिले. त्यांनी भारतीयांना त्यांच्या सामर्थ्याची जाणीव करून दिली आणि त्यांना स्वातंत्र्यासाठी लढण्यासाठी प्रेरित केले.
त्यांनी सर्वधर्म समभाव संकल्पनेसोबतच मानवतेच्या एकात्मतेचा पुरस्कार केला.
विवेकानंद यांच्या शिकवणांनी अनेक तरुणांना प्रेरित केले आणि त्यांना सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणांसाठी कार्य करण्यास प्रवृत्त केले. ते भारतातील सर्वात आदरणीय संतांपैकी एक मानले जातात.
स्वामी विवेकानंद यांचे विचार आणि शिकवणी आजही प्रेरणादायी आहेत. ते भारतातील एक महान स्वातंत्र्यसैनिक आणि समाजसुधारक देखील होते. त्यांनी भारतीय समाजात सुधारणा घडवून आणण्यासाठी मोलाचे योगदान दिले .
स्वामी विवेकानंद यांचे काही प्रसिद्ध विचार –
- “सर्वधर्म समभाव हाच मानवतेचा उद्देश आहे.”
- “मानवतेचे हित सर्वोच्च हित आहे.”
- “मानवतेची सेवा हीच ईश्वराची सेवा आहे.”
त्यांचे “उठा, जागे व्हा आणि ध्येय गाठेपर्यंत थांबू नका ” हे उद्गार प्रसिद्ध झाले.
स्वामी विवेकानंद हे एक महान संत, तत्त्वज्ञ, समाजसुधारक आणि स्वातंत्र्यसैनिक होते. त्यांच्या शिकवणी आजही आपल्याला प्रेरणा देतात.
त्यांनी आपल्या विचार आणि कार्याद्वारे जगाला एक नवीन दिशा दिली.