आंब्याचे झाड / Mango tree
आंबा हे भारताचे राष्ट्रीय फळ आहे. महाराष्ट्रात तर त्याला “कोकणचा राजा” असेही म्हणतात. आपल्या देशात आणि राज्यात आंब्याची लागवड मोठ्या प्रमाणात केली जाते.
आंब्याचे झाड हे भारतात आणि संपूर्ण दक्षिण आशियामध्ये सर्वात लोकप्रिय आणि लाडावलेल्या वृक्षांपैकी एक आहे.
रसदार आणि चवीष्ट फळ – आंबा – “फळांचा राजा” म्हणून ओळखले जातो .
आंब्याच्या झाडाला आणि त्याच्या फळाला धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्वही आहे.
चला तर, आंब्याच्या झाडाबद्दल थोडी माहिती जाणून घेऊया.
आंब्याच्या झाडाची वैशिष्ट्ये / Features of the Mango Tree
- आंब्याचे झाड हे मोठे, सदाहरित आणि दीर्घायुषी असते.
- हे झाड 30 ते 40 मीटर उंच वाढू शकते.
- त्याची साल काळसर तपकिरी रंगाची, खडबडीत आणि खड्डेमय असते.
- पाने लांबट, चकचकीत आणि गडद हिरव्या रंगाची असतात.
- फेब्रुवारी-मार्च महिन्यात झाडावर मोहर येतात. या मोहरांचा सुगंध खूप सुखद असतो.
- एप्रिल-जून महिन्याच्या दरम्यान हळूहळू मोहोर आंब्यामध्ये रूपांतरित होतात.
आंब्याच्या जाती / Varieties of Mangoes
आंब्याच्या अनेक जाती आहेत. भारतात सुमारे 1300 जातींची नोंद आहे. त्यापैकी काही प्रसिद्ध जाती म्हणजे –
- अल्फोन्सो (Alphonso)
- हापूस (Hapus)
- केसर (Kesar)
- तोतापुरी (Totapuri)
- रत्नागिरी (Ratnagiri)
- दशेरी (Dasheri)
- पायरी (Paayri)
- लंगडा (Langda)
- अल्फोन्सो (Alphonso) – रत्नागिरीचा राजा म्हणून ओळखला जाणारा हा आंबा त्याच्या चवीसाठी प्रसिद्ध आहे.
- हापूस (Hapus) – गुळगुळीत साल आणि रसदार मगज असलेला हा आंबा आकाराने लहान असतो.
- केसर (Kesar) – गुलाबी रंगाच्या मगजाने ओळखला जाणारा हा आंबा त्याच्या सुगंधासाठी प्रसिद्ध आहे.
- दशेरी (Dasheri) – उत्तर भारतात प्रसिद्ध असलेला हा आंबा मोठा आणि रसदार असतो.
- तोतापुरी (Totapuri) – आंब्याचे लोणचे , चटण्यांसाठी वापरला जाणारा हा आंबा आकाराने मोठा असतो.
आंब्याचे फायदे / Benefits of Mangoes
- आंब्यामध्ये भरपूर प्रमाणात जीवनसत्वं सी (Vitamin C) असते, जे रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यास मदत करते.
- आंबा हे जीवनसत्त्व एंटीऑक्सिडंट्स (Antioxidants) चे उत्तम स्त्रोत आहे ते तुमची रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यास आणि त्वचेची चमक राखण्यास मदत करते.
- आंब्यात फायबरही असते जे आतड्यांचे कार्य सुधारण्यास मदत करते.
- कच्च्या आंब्यामध्ये लिंबाच्या आम्लासारखे गुणधर्म असतात, जे खोकला आणि सर्दीसाठी उपयोगी असतात.
- आंब्याच्या पानांचा सुद्धा आयुर्वेदिक औषधांमध्ये वापर केला जातो.
आंब्याचे महत्त्व / Importance of Mangoes
- आंबा हे एक सूपरफूड (superfood) आहे. त्यात भरपूर प्रमाणात जीवनसत्वं सी, ए, तसेच लोह आणि कॅल्शियम आढळते.
- आंब्यापासून आंबा सार (aam panna), लोणखार चटण्या (Lonche Chutney), आंब्याचा रस (aamras), सुका मेवा (sukha mewva) असे विविध पदार्थ बनवले जातात.
- आंब्याची पाने धार्मिक कार्यांसाठी वापरली जातात.
- आंब्याच्या लाकडापासून फर्निचर बनवले जाते.
धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्व / Religious and Cultural Significance
- हिंदू धर्मात आंब्याच्या झाडाला पवित्र मानले जाते.
- शुभकार्यांमध्ये आंब्याच्या पानांचा वापर केला जातो.
आंब्याचे वैज्ञानिक नाव काय आहे? / What is the scientific name of mango?
आंब्याचे वैज्ञानिक नाव Mangifera indica आहे. हे नाव लॅटिन भाषेतून आले आहे.
- Mangifera हे नाव “आंब्याच्या वंशाचे” दर्शवते.
- indica हे नाव “भारतातून आलेले” दर्शवते.
आंब्याचे इतर वैज्ञानिक नावे Mangifera domestica आणि Mangifera longipes आहेत.
टीप – वैज्ञानिक नावे लिहिताना पहिले नाव (Mangifera) हे वंशाचे नाव असल्यामुळे ते इटालिकमध्ये लिहिले जाते. दुसरे नाव (indica) हे प्रजातीचे नाव असल्यामुळे ते इटालिकमध्ये लिहिले जात नाही.
जगातील सर्वोत्तम आंबा कोणता आहे? / What is the best mango in the world?
जगातील सर्वोत्तम आंबा कोणता आहे हे ठरवणं कठीण आहे कारण प्रत्येक व्यक्तीची आवड वेगळी असते.
तरीही, काही आंब्याच्या जाती अशा आहेत ज्या जगभरात लोकप्रिय आहेत आणि त्यांची चव आणि गुणवत्ता यांच्यासाठी त्यांना “सर्वोत्तम” मानले जाते.
काही प्रसिद्ध आणि लोकप्रिय आंब्याच्या जाती –
Alfonso(अल्फोन्सो) – हा आंबा भारतात आणि जगभरात सर्वात लोकप्रिय आहे. त्याचा रंग पिवळा, आकार मोठा आणि चव गोड आणि रसाळ असते.
रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, महाराष्ट्र, गोआ या भागातून येतो .
Kesar (केसर) – हा आंबा त्याच्या नाजूक सुगंध आणि गोड चवीसाठी प्रसिद्ध आहे. त्याचा रंग गडद पिवळा आणि आकार मध्यम असतो.
हा आंबा गुजरातमधील गिरनार जिल्ह्यातून येतो.
Ratnagiri (रत्नागिरी) – हा आंबा रत्नागिरी शहरासाठी प्रसिद्ध आहे. त्याचा रंग पिवळा, आकार मध्यम आणि चव गोड आणि थोडी आंबट असते.
Totapuri (तोतापुरी) – हा आंबा त्याच्या आंबट चवीसाठी प्रसिद्ध आहे. त्याचा रंग हिरवा, आकार लहान आणि चव आंबट आणि तिखट असते.
हा आंबा आंध्र प्रदेश आणि कर्नाटक राज्यातून येतो.
Dasheri (दशहरी) – हा आंबा त्याच्या मोठ्या आकार आणि गोड चवीसाठी प्रसिद्ध आहे. त्याचा रंग पिवळा, आकार मोठा आणि चव गोड आणि रसाळ असते.
हा आंबा उत्तर प्रदेश राज्यातून येतो.
Langda (लंगडा) – हा आंबा त्याच्या नाजूक त्वचा आणि गोड चवीसाठी प्रसिद्ध आहे. त्याचा रंग पिवळा, आकार मध्यम आणि चव गोड आणि रसाळ असते.
हा आंबा उत्तर प्रदेश राज्यातून येतो.
याव्यतिरिक्त, जगभरात अनेक उत्कृष्ट आंब्याच्या जाती आहेत.
जसे की, Pairi (पैरी) (पश्चिम बंगाल), Neelam (नीलम) (आंध्र प्रदेश), Banganapalli (बंगनपल्ली) (आंध्र प्रदेश) इत्यादी.
तुमच्यासाठी सर्वोत्तम आंबा निवडण्यासाठी काही टिपा –
- तुमची आवड – तुम्हाला गोड आंबा आवडतो की आंबट? तुम्हाला रसाळ आंबा आवडतो की थोडा कडक? तुमच्या आवडीनुसार आंब्याची जात निवडा.
- हंगाम – आंब्याचा हंगाम एप्रिल ते जून पर्यंत असतो. या हंगामात आंबा ताजा आणि चांगल्या चवीचा असतो.
- रंग – आंब्याचा रंग त्याच्या पिकण्याच्या पातळीवर अवलंबून असतो. पिकलेला आंबा पिवळा किंवा नारंगी रंगाचा असतो.
- आकार – आंब्याचा आकार त्याच्या जातीवर अवलंबून असतो. काही आंबे मोठे असतात तर काही लहान.
- चव आणि वास – आंबा खरेदी करण्यापूर्वी त्याला चाखून आणि त्याचा वास घेऊन त्याची चव आणि वास चांगला आहे याची खात्री करा.
निष्कर्ष –
जगातील सर्वोत्तम आंबा कोणता आहे हे ठरवणं तुमच्या आवडीनिवडी आणि तुम्हाला काय महत्वाचं आहे यावर अवलंबून आहे.
वर नमूद केलेल्या टिपांचा वापर करून तुम्ही तुमच्यासाठी सर्वोत्तम आंबा निवडू शकता.
पोपटा विषयी माहिती
मोर पक्षाची संपूर्ण माहिती
गॅलिलिओ गॅलिली माहिती मराठी
का आहेत सुतारपक्षी एवढे खास ?
आंबा झाडांची काळजी कशी घ्यावी ?/ How to take care of mango trees ?
आंबा लागवडीसाठी जमीन कशी निवडावी ते लागवडीपर्यंत चे संपूर्ण मार्गदर्शन सोप्या भाषेत तुम्ही खाली दिलेल्या विडिओ मध्ये बघू शकतात –
जगातील सर्वात जास्त आंब्याचे उत्पादन करणारा देश कोणता ? / Which is the largest mango producing country in the world?
2023 च्या आकडेवारीनुसार, भारत हा जगातील सर्वात जास्त आंबा उत्पादक देश आहे. 2023 मध्ये भारतात सुमारे 23.8 लाख टन आंब्याचे उत्पादन झाले.
चीनचा क्रमांक दुसरा आहे, जिथे 2023 मध्ये सुमारे 4.5 लाख टन आंब्याचे उत्पादन झाले.
तसेच, इतर प्रमुख आंबा उत्पादक देशांमध्ये खालील देशांचा समावेश आहे –
- थायलंड: 3.1 लाख टन
- मेक्सिको: 2.3 लाख टन
- इंडोनेशिया: 2.2 लाख टन
- पाकिस्तान: 2.1 लाख टन
भारत हा जगातील सर्वात मोठा आंबा उत्पादक आणि ग्राहक दोन्ही आहे.
टीप – हे आकडे 2023 मधील FAO (Food and Agriculture Organization) च्या अंदाजावर आधारित आहेत.
खाली २०२२ मधील जगातील आंबा उत्पादन करणाऱ्या देशांची यादी दिली आहे –
| क्रमांक | देश | उत्पादन (लाख टन) |
|---|---|---|
| 1 | भारत | 20.1 |
| 2 | चीन | 4.7 |
| 3 | थायलंड | 3.2 |
| 4 | मेक्सिको | 2.4 |
| 5 | इंडोनेशिया | 2.2 |
टीप – हे आकडे अंदाजे आहेत आणि वेगवेगळ्या स्त्रोतांनुसार थोडे बदलू शकतात.